ایسنا: اجرای پروژه عظیم سد فینسک در حالی توانست ردیف بودجه ای از مجلس شورای اسلامی دریافت کند و آرام و چراغ خاموش وارد فاز اجرایی شود که هنوز بنابر نظر و آرای قریب به اتفاق جامعه علمی کشور دارای نواقص و نقاط ضعف متعددی از منظر گوناگون اقتصادی، اجتماعی، علمی و زیست محیطی بوده به طوری که پیامدهای منفی و ناگوار احداث این پروژه بیش از منافع آن برآورد می شود.
چند سالی است که مباحثی نظیر انتقال آب به فلات مرکزی کشور، شیرین سازی آب دریاها، احداث سدها و تامین نیاز آبی مناطق خشک ایران مطرح می شود که در آن ها همواره نام یکی از استان های شمالی به ویژه مازندران به چشم می آید. اگر پیگیر این اخبار باشید حتما عباراتی مانند کارزار نه به انتقال آب دریای خزر و کارزار نه به احداث سد فینسک، به گوشتان نام آشناست و باز اگر اهل یکی از استان های هدف انتقال آب باشید اهمیت و دنبال کردن این موضوع برایتان دوچندان خواهد بود.
پروژه احداث سد فینسک یکی از همان موضوعات پر ماجرایی است که مطالعات احداث آن از سال ۱۳۸۶ آغاز شد و تا سال ۹۱ به پایان رسید و توانست در سال ۱۳۸۹ مصوبه زیست محیطی را از سازمان حفاظت محیط زیست کشور اخذ کند که نهایتا پس از وقفه ای طولانی در روند ساخت، موفق شد تا در سال ۱۳۹۸ با بررسی در مجلس شورای اسلامی دوره دهم، ردیف بودجه اجرایی دریافت کند.
اما علت توقف این پروژه عظیم در یک بازه طولانی مدت مخالفت های کارشناسان و سازمان های مردم نهاد بود که اجرای سد فینسک را مغایر با اساس محافظت از محیط زیست و مغایر با اسناد بالادستی کشور عنوان کرده و معتقدند نه تنها پیوست های محیط زیستی و اجتماعی و اقتصادی این پروژه توجیه منطقی و عقلانی نداشته بلکه اجرای این پروژه با نقاط ضعف متعدد و نواقص موجود، بدون شک پیامدهای ناگوار و تبعات منفی بسیاری از جنبه های اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی به کشور و استان های هدف وارد خواهد کرد.
*وجود نگاه های رادیکال در پروژه های سدسازی
استادیار گروه آموزشی محیط زیست دانشکده مهندسی عمران دانشگاه نوشیروانی بابل از وجود نگاه های رادیکال در پروژه های سدسازی سخن گفت و با بیان اینکه برخی به دنبال سدسازی در همه مکان ها حتی بدون مطالعه و محاسبه و فارغ از نیازسنجی هستند گفت: در کشور ما نیز به دلیل منافع اقتصادی زیاد و ورود شرکت های بزرگ در این حوزه که اغلب بازنشسته های وزارت نیرو، مدیران آن ها را تشکیل می دهند و همچنین تامین چرخه مالی این شرکت ها و روابط عجیب و غریب موجود در چنین پروژه هایی موجب می شود تا بی بهانه و بدون دلیل منطقی سدها ساخته شوند.
عزیـر عابسی در گفت و گو با ایسنا مصداق چنین پروژه های بی دلیل و بی هدفی را احداث سدهای متعدد در ارومیه جهت انتقال آب به بخش کشاورزی عنوان و تصریح کرد: کارشناسان احداث این سدها قدری تامل نکردند که وقتی آب وارد شده به دریاچه کمتر از تبخیر آن باشد نتیجه آن خشک شدن دریاچه ارومیه است.
عابسی، وقوع چنین حوادثی در تاریخ چند دهه اخیر کشور را بسیار معنادار خواند و تاکید کرد: اتفاقاتی نظیر اجرای سد گتوند که در پایین ترین سطح مطالعات علمی ساخته شد به هیچ عنوان توجیه منطقی ندارد و از آنجا که این دعاوی (سدسازی به هر بهانه) بر پایه مستند علمی نیست قطعا نمی تواند نتیجه مطلوب داشته باشد.
متخصص و کارشناس عمران در گرایش هیدولیک محیط زیست با تاکید بر اهمیت و حساسیت پروژه های بزرگ مهندسی در مناطق مورد اجرا گفت: اینکه توجیه کنیم هر پروژه مهندسی درصدی خطا دارد اصلا تعبیر مناسب و موجهی نیست همانند این است که بگوییم فاجعه چرنوبیل یک خطای مهندسی بود، بله حادثه چرنوبیل یک اشتباه بهره برداری و خطای ساخت بود اما اجازه نداریم خطایی را در چنین سطحی انجام دهیم.
عابسی با اشاره به اینکه منطقه مازندران از لحاظ آبی ناحیه تقریبا بهره بری نسبت به سایر نقاط کشور است و همین امر باعث قرار گرفتن در کانون توجه پروژه های انتقال آب می شود، هدف از احداث پروژه را این گونه معرفی کرد: سد فینسک ساخته می شود که ابتدا، هیجان سدسازی و موضوع درآمدزایی برای شرکت های فوق الذکر و سپس نیاز سیری ناپذیر استان سمنان برای آب را ارضا کند.
وی روال و روند معمول در اجرای چنین پروژه هایی را عجله ای، با دستور از بالا و نه به شکل علمی و نه با فرصت کافی دانست و با ذکر مثالی در انتقاد از این رویکرد در کشور تصریح کرد: پروژه تونل انتقال در کشور سوئیس ۱۴ سال به طول انجامید و این در حالیست که فاز مطالعاتی این پروژه ۱۲ سال و مدت ساخت آن تنها ۲ سال زمان برده است، آیا شما پروژه ای را در کشور سراغ دارید که مطالعات آن ۱۲ سال زمان برده باشد.
*پروژه هایی نظیر سد فینسک غالبا سیاسی است
استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه نوشیروانی بابل با ابراز تاسف از وضعیت محتاج گونه بعضی از مهندسین در کشور که با اندک مبلغی می توان برای هر اشتباهی از آنان، خدمات مهندسی گرفت، اظهار کرد: پروژه هایی نظیر سد فینسک غالبا سیاسی و همیشه به شکل دستورات از بالا و مافوق هستند.
عابسی استان های کم آب کشور را بیماران چاق فقیری توصیف کرد که تنها خواستار غذای بیشتر یعنی آب بیشتر از هر جایی هستند و اضافه کرد: کشور ما به لحاظ منابع آبی آن اندازه فقیر است که نتواند خوراک تغذیه این استان ها را فرآهم کند که همین موضوع سرآغاز برنامه ریزی و طراحی احداث پروژه های اینچنینی است.
وی با انتقاد از تولید و صادرات محصولاتی نظیر گرمک و طالبی در استان سمنان و دلایل نیاز آب شرب در توجیه احداث سد فینسک خاطرنشان کرد: کافی است چندین مزرعه بزرگ را از کشت آبی به دیم تغییر دهند تا نیاز آبی این استان برآورده شود و یا برنامه های دیگری اختصاص دهند تا آب مورد نیاز تامین و تولید شود.
استادیار گروه آموزشی محیط زیست دانشکده مهندسی عمران دانشگاه نوشیروانی بابل درباره اثرات زیست محیطی اجرای این طرح اذعان کرد: قریب ۲۰ میلیون سال قدمت جنگل های هیرکانی مازندران در پایین دست محل احداث این سد است که اکنون حیات داشته و طبیعیت این مناطق به آن میزان آب انس گرفته است.
*برداشت آب باید به صوت محدود باشد
عابسی با بیان اینکه کسی مخالف برداشت نیست اما باید به صورت محدود از آب برداشت شود، تاکید کرد: برداشت بیش از اندازه و زیاد باعث شده تا مناطق پایین دست کمبود آب را حس کرده، متاثر شده و آسیب ببیند در نتیجه آبخوان های منطقه طی چندسال تخلیه خواهند شد زیرا برداشت بیشتر شده و جبران هم نمی شود.
وی محاسبه کارشناسان طرح برای پیش بینی رهاسازی درصدی از آب زیست محیطی به سمت پایین دست سد فینسک را به منزله یک شوخی تلقی کرد و افزود: برآورد کردند که پایین دست رود پس از احداث سد به سمت مازندران، ۱۰۰ لیتر بر ثانیه خروجی دارد، در حالی که این مقدار یعنی بازکردن یک شیر آب در داخل رودخانه که ممکن است اصلا به پایین دست هم نرسیده و در تابستان تبخیر شود.
این محقق، پژوهشگر و استاد محیط زیست افزود: با اقدام فوق در عمل از چند کیلومتری پایین دست سد تا سرشاخه بعدی هیچ آبی وجود نخواهد داشت و کشاورزان و روستائیان برای تامین نیازهای آبی خود از رودخانه با مشکل جدی مواجه می شوند.
عابسی با اشاره به اینکه قطعا درصدی از آب ورودی به سد سلیمان تنگه رودخانه تجن نیز کاهش یافته و شهرهای پایین دست آن ها مانند میاندرود و ساری دچار مشکل خواهند شد گفت: این اتفاق عوارض اجتماعی و کشاورزی به دنبال دارد به علاوه اینکه قطع آب در این میانه و گستره، زندگی موجودات زنده ای را که وابسته به آب هستند تحت تاثیر قرار می دهد و به تدریج اکوسیستم در این محدوده کاملا نابود خواهد شد.
وی از مخاطراتی نظیر تخلیه روستاهای پایین دست حجم مخزنی سد و به زیر آب رفتن ابنیه ساخته شده مانند مسجد، امامزاده، گوررستان، مدرسه، خانه های روستایی و همچنین حاشیه نشینی مردم آن مناطق در شهرهای مجاور سمنان سخن گفت و اظهار کرد: از چنین رویکردهایی با سطح نازل مطالعات، نتیجه می شود که این سدسازی اصلا توجهی به متاثران قبلی یعنی آن روستاهای پایین دست ندارد، بنابراین ضرر اجرا و احداث سدفینسک بیشتر از منفعت آن است.
عضو هیئت علمی دانشگاه نوشیروانی بابل مشکل بنیادی موجود را نبود اطمینان و اعتماد به نهادها و دستگاه های اجرایی حتی نهادهای تخصصی در حوزه های مختلف کشور عنوان و تاکید کرد: در کشورهای توسعه یافته برای ساخت چنین سدی قاعده بر این اساس است که ابتدا از اهالی منطقه رای گیری و نظرخواهی کرده و برای این منظور تمام اطلاعات پروژه از طریق دانشگاه های منطقه در اختیار عموم قرار می گیرد چراکه آن ها معتقدند این رویکرد در نهایت به نفع آنان و کشورهای همسایه است