در سفر به مناطق محروم خراسان جنوبی با عبور از روستاهای مسیر و جادههای خاکی و شنی به روستایی مرزی میرسیم روستاهایی که روزگاری سرشار از سرزندگی و محبت بوده اما این روزها در سکوت به سر میبرد و بر تن خسته روستا محرومیت فریاد میزند.
وارد روستا که میشوی درختانی بیرمق و خشک که روزی سایهشان بر سر مردم روستا کشیده شده میشد خودنمایی میکند.
خانههای روستا دیگر بوی کاهگل نمیدهد و از استخر روستا صدای شرشر آب به گوش نمیرسد.
دیگر کسی نیست که گوسفندان اهالی را به چرا ببرد چون گوسفندی در این روستا دیده نمیشود.
چند پیرزن و پیرمردی که در روستا باقی ماندهاند امروز با یادآوری روزهای خوش گذشته روزگار میگذرانند و همچون زمینهای کشاورزی، لبهایشان نیز خشک شده و ترک برداشته است.
در این روستاها اگر خوب بنگری خبری از کشاورزی و دامداری نیست.
بوی نان تازه دیگر به مشام نمیرسد و اگر از کوچه پس کوچههای روستا عبور کنی شاید تنها در کنار سایه دیوار پیرزن و پیرمردهایی را ببینی که امیدشان از دست رفته است اما به رسم مهمان نوازی از تو پذیرایی میکنند.
دیگر خبری از جنب و جوش مردم در روستا نیست
در این روستا دیگر کوکب خانمی نیست که سفرهاش بر روی میهمانان پهن باشد و دیگر چوپانی نیست که گله گوسفندان اهالی ده را برای چرا به صحرا ببرد و شاید دیگر گله گوسفندی هم وجود نداشته باشد.
بیبی گل با عصایی که در دست دارد بر روی خاکهای روستا زمانی را به تصویر میکشد که آبادانی در روستا بود، زمانی که قنات پر آب بود و مردان روستا مشغول کار و کشاورزی و دامداری بودند.
در عبور از این روستاهای مرزنشین درختانی با تنههای قوی اما توخالی که خشکسالی آنها را به بستری برای انواع آفات تبدیل کرده به چشم میخورد.
دیگر از کربلایی بانو، بیبی کبری، حاج حسین و حاج غلامرضا خبری نیست آنها همیشه در روستا جنب و جوش داشتند اما این روزها کنج خانه در بستر مریضی به سر میبرند.
دامهایی که با مرگ قنات از خشکسالی تلف شدند
آری خشکسالی و خشک شدن تدریجی قناتها پدیده تازهای در روستاهای خراسان جنوبی نیست.
حاج کریم یکی از مرزنشنیان استان است اظهار داشت: حدود 5 سالی است که قنات روستا براثر سیل مخروبه شده و مسئولان کار زیادی برای ما انجام نداند و هر روز تعدادی از گوسفندانم از تشنگی تلف میشوند.
مسئولان دولتی کمتر به روستاهای مرزنشین سر میزنند
وی که دل پری از برخی مسئولان داشت اظهار داشت: اگر همین افراد کم که در روستاهای مرزی زندگی میکنند مهاجرت کنند تمامی مسئولان در برابر خالی شدن روستاها مسئول هستند چراکه ما بخشی از جامعه هستیم و باید با ما مثل دیگر هموطنان رفتار شود و نه تنها مسئولان برای ما کاری نکردند بلکه جوابگوی مشکلات ما هم نیستند.
وی گفت: دیر زمانی نگذشته که مردمان این روستا از این منزل به آن منزل رفته و تکتک لحظات زندگی خود را با همسایه کناری خود به خوبی و خوشی سپری میکردند اما با مرگ تدریجی روستاها مهاجرتها افزایش یافته است و اکنون از همسایه خبری نیست.
آری محرورمیت در روستاهای دور افتاده و مرزی خراسان جنوبی نیاز به توضیح و تفسیر ندارد و همه میدانند اهالی برخی از این روستاها حتی از داشتن امکانات اولیه زندگی محروم هستند اگرچه روستاهای خراسان جنوبی دارای پتانسل خوبی است که با برنامهریزی کارشناسی شده میتواند مرهمی بر زخم محرومیت روستاها باشد.
تب تند خشکسالی سالها است که در خراسان جنوبی تداوم داشته و هر ساله بر عطش چشمهها و قناتها میافزاید.
موقعیت جغرافیایی و شرایط آب و هوایی خراسان جنوبی به گونهای است که درجه حرارت و تبخیر بالا و بارندگی و ریزشهای جوی بسیار پایین آن هم با پراکنش نامناسب و خصوصیات منحصر به فرد، منابع آبی استان را با بحران جدی روبهرو کرده است.
خشکسالی میتواند باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجه کمبود آب، نابودی گیاهان، کم شدن شدت جریان آب (برای نیروگاههای برق آبی) کاهش عمق آبهای سطحی و خاک مرطوب شود و خشکسالی جدیترین معضل فیزیکی برای کشاورزی در همه جای دنیا است.
خشکسالی باعث خشک شدن چاهها و قناتهای استان خراسان جنوبی شده است و مردم در روستاها به دلیل کمبود آب و نداشتن علوفه برای دامها امیدی برای زندگی کردن در روستاها ندارند و به شهرها و حاشیه نشینی روی میآورند که نتیجه آن خالی شدن روستاها و به تبع آن باعث مهاجرت از مرزها به سمت مراکز استانها میشود که در دراز مدت از نظر امنیت مشکلی جدی خواهد بود.
مردم خونگرم و پر تلاش خراسان جنوبی در خطه بهارستان ادب و فرهنگ امروز با خشکسالیهای بیش از 18 ساله نبرد میکنند.
سرزمین طلای سرخی که امروز ترکهای خشکسالی بر تمامی ابعاد وجودیش زخم نهاده، زخمهایی که بر قلب زمین کویری استان فرونشتهایی را رقم زده است.
خشکسالیهایی که خراسان جنوبی را تحت تأثیر قرار داده تاکنون تبعات زیادی در حوزههای مختلف از جمله کمبود آب و کشاورزی داشته است و گر چه قهر طبیعت و کمبود ریزشهای جوی عوامل مهمی برای کمبود آب در استان کویری خراسان جنوبی است اما توجه نکردن به استفاده درست از داشتهها و عدم مدیریت مصرف نباید از نظرها پنهان بماند.
دغدغه روستائیان تنها سیراب کردن فرزندانشان است
این روزها در بیشتر جلسات که در خراسان جنوبی برگزار میشود مسئولان از کمبود آب احساس خطر کرده و مدیریت مصرف را بازگو میکنند اما در این میان مدیر آبفار شهرستانهای استان از ناله روستائیانی میگوید که به دلیل کمبود آب شرب در شرایط سخت تنها آرزویشان سیراب کردن فرزندانشان است.
بیش از 420 روستای خراسان جنوبی با تانکر آبرسانی میشود و برخی از روستاها امسال بیشتر از سال گذشته با کمبود آب مواجه شده و احتمال افزایش تعداد روستاهایی که با تانکر آبرسانی میشوند وجود دارد.
از روستاهای مختلف استان گزارشهای خوبی به گوش نمیرسد درحالی که مردم روستاهای دهک، ماهانی، هشتوکان و عربخانه نهبندان مدتی است با کمبود آب و قطعی آب مواجه هستند و این امر سبب شده تا مردم شهرستان کویری نهبندان روزهای سختی را سپری کنند.
در برخی از روستاها نیز غیر بهداشتی بودن آب شرب بر مشکلات مردم افزوده شده و علاوه بر کم آبی از نداشتن آب سالم و بهداشتی رنج میبرند.
روستای شیرگ در بخش قهستان درمیان یکی از روستاهایی است که مردم این روستا از داشتن آب شرب بهداشتی در مضیقه بوده و با تانکر به این روستا آبرسانی میشود.
در روستای بهدان هم مردم از قطعی و کمبود آب گلایه دارند و خواستار رفع مشکل قطعی آب در این روستا شدهاند.
ظاهراً دلیل اصلی کمبود آب در روستاهای شهرستانهای نهبندان و درمیان و سایر روستاهای که با کم آبی مواجه هستند کم آبی مجتمعهای آبرسانی است.
بنا به گزارشات رسیده از برخی روستاهای زیرکوه قاین حدود 20 روز قبل اهالی روستای میرآباد زیرکوه با گلایه از مشکل نبود آب در این روستا و قطع چند روزه آب به فرمانداری مراجعه کردند که در همان روز جلسهای با حضور مسئولان فرمانداری و آبفار شهرستان زیرکوه تشکیل شد و وعده حل مشکل داده شد اما روز گذشته مجدداً مردم به دلیل عدم تحقق وعدهها با تجمع مجدد در جلوی درب فرمانداری خواستار حل فوری مشکل شدند.
یکی از اهالی میرآباد اظهار داشت: درحال حاضر آبرسانی به روستا با تانکر انجام میشود، اما با این تعداد تانکر آب که تخلیه میشود جوابگوی 120 خانوار جمعیت این روستا نیست و در طول شبانهروز 5 دقیقه آب در روستا موجود است که این 5 دقیقه جوابگوی کسی نیست.
وی با بیان اینکه تاکنون بیش از 90 خانوار از این روستا به دلیل کمبود آب مهاجرت کردهاند اظهار داشت: خالی شدن روستا یکی از مشکلات بزرگ بر سر راه اهالی روستا است انتظار ما این است مسئولان در قبال مردم پاسخگو باشند.
وی مشکل آب در روستا را مشکلی 20 ساله دانست و گفت: مسئولان همیشه وعدههای دادهاند اما هیچ وقت به این وعدهها عمل نشده و مشکلت همچنان پا برجاست.
یکی دیگر از اهالی روستای میرآباد نیز در این رابطه گفت: مشکل کمبود آب در اکثر روستاهای شهرستان وجود دارد اما چون بیشتر روستاها از قنات بهرهمند هستند مردم برای تامین آب مشکلی ندارند اما متاسفانه قنات روستای میرآباد خشکیده است و این امر مشکل بی آبی را دوچندان میکند.
مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی به گرماهای بیسابقه در چند وقت اخیر در خراسان جنوبی اشاره کرد و گفت: میزان بارندگی سال زراعی امسال در خراسان جنوبی 88 میلیمتر است و این منطقه از نظر کاهش بارندگی و خشکسالی پنجمین استان کشور است.
خندانرو افزود: هرچند میانگین بارندگی در استان نسبت به مدت مشابه سال قبل 31 درصد افزایش داشته اما نسبت به بلند مدت با 25 درصد کاهش روبهرو بوده است.
وی بیان کرد: بیشترین میزان کاهش بارندگی با 50 درصد مربوط به نهبندان، 48 درصد مربوط به طبس و 40 درصد نیز مربوط به بیرجند است.
آری خراسان جنوبی به عنوان دومین استان بیابانی ایران، مهرماه 96 وارد نوزدهمین سال خسکسالی میشود، پدیدهای که در 18 سال گذشته سبب خشک شدن یا کاهش دبی آب و منابع آبی و مهاجرتها شده است.
235 روستا در 4 شهرستان مرزی استان درگیر با مهاجرت
دبیر اجرایی طرح مدیریت جامع آبخیزداری خراسان جنوبی نیز اظهار داشت: درحال حاضر 235 روستای بالای 20 خانوار در 4 شهرستان مرزی خراسان جنوبی درگیر با مسئله مهاجرت هستند.
محسن یوسفی اظهار داشت: یکی از دغدغههای رهبری در موضوع آسیبهای اجتماعی است و حاشیه شهرها به واسطه حضور مهاجران و نبود نظارت لازم به محلی برای تجمع افراد بزهکار تبدیل شده است.
وی با بیان اینکه حاشیهنشینی نتیجه فقر، بیکاری و نبود اشتغال در روستاها است افزود: پیشگیری از گسترش بافت ناکارآمد در کشور و به تبع آن در استان ضروری است و ضعف در ساختارهای اقتصادی، اجتماعی مناطق روستایی موجب مهاجرت مردم به مناطق شهری شده است.
دبیر اجرایی طرح مدیریت جامع آبخیزداری خراسان جنوبی گفت: در حال حاضر 235 روستای بالای 20 خانوار در چهار شهرستان مرزی استان درگیر با مسئله مهاجرت هستند بیان کرد: 79 روستا در شهرستان سربیشه، 59 روستا در شهرستان درمیان، 44 روستا در شهرستان نهبندان و 53 روستا در شهرستان زیرکوه بالای 20 خانوار هستند که مهاجرت در آنها بسیار مشاهده میشود.
یوسفی افزود: درحال حاضر موضوع حاشیه نشینی و مهاجرت از شهرستانهای مرزی به سمت مرکز استان در حال افزایش است و 43 درصد جمعیت خراسان جنوبی که بالغ بر 318 هزار نفر است در روستاها سکونت دارند.
وی با اشاره به اینکه عمده مهاجران استان جوانان روستایی هستند گفت: بیکاری، پایین بودن درآمد، کاهش بارندگی، خشک شدن و کاهش آبدهی منبع آبی و خشکسالی از جمله عوامل مهاجرت در استان است.
تعداد زیادی از روستاهای خراسان جنوبی خالی از سکنه شدهاند
سرپرست معاونت امور عمرانی استانداری خراسان جنوبی نیز اظهار داشت: با وجود اینکه از ابتدای انقلاب اعتبارات خوبی در زمینه عمران و آبادانی روستاها هزینه شده است اما متاسفانه امروزه تعداد زیادی از روستاهای خراسان جنوبی خالی از سکنه شده است.
محمد فرهادی با بیان اینکه توانمندسازی جامعه روستایی از اهداف مهم اجرای طرح مدیریت جامع حوزه آبخیزداری است عنوان کرد: اگر مردم روستا توانمند شوند بسیاری از مسائل و مشکلاتی که امروزه گریبانگیر آن هستیم کاهش خواهد یافت.
وی با بیان اینکه تمامی امکانات زیرساخت عمرانی در روستاها فراهم است اما جمعیتی وجود ندارد افزود: مهاجرتها نشان از کوتاهی در بحث مدیریت دارد.
معاون عمرانی استانداری خراسان جنوبی با اشاره به اینکه در حال حاضر اشتغال مردم به خصوص جوانان در اولویت کار دولت قرار گرفته است گفت: هدف اصلی از تشکیل کارگروه مدیریت جامع حوزه آبخیزداری قرار گرفتن فعالیتهای دستگاهها در یک چارچوب مشخص است.
مدیر عامل شرکت آبفار خراسان جنوبی اظهار داشت: با توجه به آغاز فصل گرما متاسفانه اغلب مجتمعهای آبرسانی در خراسان جنوبی با مشکل آب مواجه شدهاند.
علیاکبر بسکابادی با بیان اینکه روستاهای شهرستان نهبندان هم مجتمع آبرسانی دهک با کمیآب مواجه شده است افزود: برای رفع آنی مشکل باید چاه رزروی حفر شود وبا توجه به پیگیریهای لازم برای برطرف شدن مشکلات مجتمع آبرسانی دهک برای روستاهای نهبندان انجام شده که امیدواریم به زودی مجوز حفر چاه گرفته شود.
وی بیان کرد: تنها کاری که از دست ما برای رفع مشکل کم آبی برمیآید این است که در استان حفر چاه رزرو داشته باشیم که تا اندازهای از مشکل کم آبی در روستاها کاسته شود اما به دلیل خشکسالی و به تبع آن کاهش منابع زیر زمینی کم آبی مجتمعها مسئله پیچیدهای نیست.
احتمال قطع انشعاب مشترکان پر مصرف اعم از دولتی و خانگی
مدیر عامل شرکت آبفار خراسان جنوبی گفت: مردم باید در مصرف آب صرفه جویی کنند و اگر مشترکان اعم از عمومی و دولتی مصرف آبشان زیاد باشد انشعابشان قطع میشود.
وی افزود: مشکل قطعی آب در روستای بهدان نیز به دلیل کم آبی مجتمع آبرسانی است و از طرفی چون روستای بهدان آخر خط آبرسانی است فشار آب کم بوده و قطعی آب در این روستا بیشتر از گذشته احساس میشود.
بسکابادی با بیان اینکه برای تقویت خط آبرسانی مجتمع بهدان از محل اعتبارات ملی بودجه داریم افزود: برای کمبود آب مجتمع روستای بهدان قرار است از خط آبرسانی سربیشه به بیرجند آب بگیریم.
مدیر عامل شرکت آبفار خراسان جنوبی بیان کرد: در حال حاضر هزینه انتقال آب به روستاهای خراسان جنوبی به ازای هر متر مکعب 23 هزار و 900 تومان و به ازای هر خانوار و انشعاب آب 15 میلیون تومان است واین در حالی است که از هر مشترک آب روستایی در خراسان جنوبی به ازای هر مکعب آب 230 تومان اخذ میشود.
وی اظهار داشت: در حال حاضر 974 روستای زیر 20 خانوار و 907 روستای بالای 20 خانوار در خراسان جنوبی زیر پوشش شرکت آب و فاضلاب روستایی هستند.
بسکابادی گفت: در حال حاضر 426 روستا در سطح استان زیرپوشش خدمات آبرسانی سیار شرکت آب و فاضلاب روستایی قرار دارند تصریح کرد: آبرسانی سیار برای روستاهایی که با بحران آب مواجه بوده و یا کیفیت آب آنها نامناسب است انجام میشود.
مدیر عامل شرکت آبفار خراسان جنوبی اظهار امیدواری کرد تا خردادماه سال آینده انتقال آب به روستای درمیان از بزرگترین مجتمع روستایی این شهرستان به اتمام برسد.
وی با بیان اینکه 64 مجتمع آبرسانی با 30 تا 90 درصد پیشرفت کار در دست احداث است اظهار داشت: با بهرهبرداری از آنها مشکل روستاهای دارای تنش آبی خراسان جنوبی برطرف میشود.
بسکابادی افزود: برای اتمام این مجتمعها بیش از 3 هزار میلیارد ریال بودجه نیاز است که پیشبینی میشود مجتمع ها 2سال آینده به بهرهبرداری برسند.
مدیر عامل شرکت آب فاضلاب شهری خراسان جنوبی اظهار داشت: درحال حاضر علاوه بر 5 شهر تعداد 174 روستا در وضعیت تنش آبی قرار دارند و شهرهای قسهتان، طبس مسینا و گزیک از توابع درمیان، طبس گلشن و بیرجند مناطق دارای تنش آبی شناسایی شدند.
هامشیمقدم افزود: با اقدامات و تدابیر پیشگیری که از مهرماه سال 95 در شهرهای درگیر با تنش آبی انجام شد توانستهایم شرایط تامین و توزیع آب شرب این مناطق به حالت پایدار مدیریت شود و با اقدامات صورت گرفته در این مدت مشکل عمدهای در تامین آب این شهرها بروز نکرده است.
وی بیان کرد: برخی شهرها و روستاها به دلیل فرسودگی شبکه و ترکیدگی خطوط انشعاب داخلی منازل با قطعی آب مواجهاند که با توجه به برنامهریزیها، برای پیشگیری از قطعی آب ناشی از کم آبی در این شهرها امید است با همکاری شهروندان تابستان 96 بدون مشکل سپری شود.
دبیر شورای امور فرهنگی صنعت آب و برق در خراسان جنوبی گفت: در حال حاضر در دشت سرایان و درمیان باید بیش از 240 متر حفاری شود تا به یک نقطه امن برسیم افزود: آنچه که همکاران ما برای تأمین امنیت آب در این منطقه تدارک دیدند بحث راهاندازی مجمع خیرین آبرسانی در استان و کشور است.
حسینی بیان کرد: از خیرین تقاضا داریم هماهنگونه که در مباحث سلامت و درمان و غیره تلاش میکنند در این مسئله نیز به ما کمک کنند.
وی بحرانیترین موضوع مصرف آب و منابع زیرزمینی را موضوع کشاورزی دانست و گفت: در این راستا کشاورزان باید با صرفهجویی در مصرف آب به کشور کمک کنند.
دبیر شورای امور فرهنگی صنعت آب و برق در خراسان جنوبی گفت: در حال حاضر 420 روستا در خراسان جنوبی آب شرب ندارند و با تانکر آبرسانی میشوند.
حسینی اظهار داشت: باید فرهنگسازی شود تا مردم در مصرف آب صرفهجویی کنند و همچنین صرفهجویی در مصرف برق را نیز باید در ساعات گرم سال مدنظر قرار دهیم.