دلاوری و تاثیر گذاری زنان ایرانی مختص زمان و مکان خاصی نیست .در دورانهای گذشته نیز زنان دلاور،شجاع،مبتکر و تاثیر گذار زیادی حضور داشتند و با کارهای خود هرگز از یاد و خاطرات پاک نشدند.
به گزارش تابناک ارومیه،خطه آذربایجان هم از حضور چنین زنان بزرگی بی نصیب نبوده و در دورانهای مختلف شاهد زنان نام آوری بوده است که ذیلا نام برخی از آنان آورده میشود.
بانو نوش آفرین آقا خانی
این بانوی بزرگوار به علت تاسیس اولین مدرسۀ دوشیزگان در ارومیه در تاریخ تعلیم و تربیت اهمیت به سزایی دارد. بانو نوش آفرین دختر شادروان حسین خان بیگلربیگی بوده و به نوشابه خانم استشهار داشته که در تاریخ ۱۲۷۰ شمسی در ارومیه متولد شده و پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی در مکتب خانگی از مدرسۀ آمریکایی های ارومیه فارغ التحصیل شده است. این بانوی خیرخواه و فرهنگ دوست در سال ۱۲۹۸ شمسی دبستان چهار کلاسۀ ملی به نام «دوشیزگان» را در یکی از خانه های خیابان ارک فعلی ارومیه تأسیس کرد. طولی نکشید که مردم آگاه ارومیه از آن استقبال کردند و در اندک زمانی تعداد دانش آموزان آن به ۱۸۰ نفر رسید. این مدرسه به مدت دو سال به مدیریت این بانو به فعالیت و خدمات ملی خود ادامه داد، ولی به علت انقلابات و هرج و مرجی که در این مرز و بوم روی داده بود، ناگزیر تعطیل شد. قابل ذکر است بانو بدرالملوک انصاری، وی را در تأسیس این مدرسه یاری نمود. چون بانو نوش آفرین عروس یکی از مالکان مشهور این دیار به نام مرحوم «آقاخان میر پنج» بوده به همین سبب نام خانوادگی ایشان «آقا خانی» است.
نادره امین
وی از بانیان فرهنگ نوین در ارومیه به شمار می رود و مدتی در ارومیه از سال ۱۳۱۳ شمسی به بعد ریاست نخستین دبیرستان شاهدخت را بر عهده داشت. زمانی که بانو امین ریاست دبیرستان را برعهده داشت، دبیرستان نیز دارای سالنامه بود این سالنامه به سال ۱۳۱۶ در ۹۱ صفحه در چاپخانۀ مجلس شورای ملی به چاپ رسیده که حاوی اطلاعات مفید می باشد و بیانگر این است که این دبیرستان در سطح کشور از نظر علمی فرهنگی و تربیتی از مدارس نمونه به شمار می رفته است. لازم به ذکر است که این بانو دارای مدال درجه اول علمی نیز بوده است. بانو امین پس از خدمات علمی و فرهنگی فراوان در ارومیه، در سال ۱۳۱۹ به آذربایجان شرقی منتقل شد و تا پایان خدمت فرهنگی از همان سال تا تاریخ ۱۵/۹/۴۶ در دبیرستان پروین تبریز ادای وظیفه نمود. ولی متأسفانه در همان سال به علت شکستگی پا نتوانست ادامۀ وظیفه کند و در تاریخ ۵/۱۰/۴۶ به افتخار بازنشستگی نائل شد وی پس از چندسال دار فانی را وداع گفت و در قبرستان طوبائیۀ تبریز آرام گرفت.
لیلی اوراهم
لیلی اوراهم بانوی برجسته آشوری – ایرانی در سال ۱۹۰۰ در روستای زیبای کوهستانی سیر ارومیه از پدری یونانی به نام اوراهم که نخستین چاپخانه را در ارومیه به راه انداخت و همراه با آن در انتشار روزنامه «ستارۀ شرق» همکاری داشت بدنیا آمد. به خواست پدر از کودکی با زبانهای خارجی و موسیقی آشنا شد، اما در هنگامه جنگ جهانی اول که اسارت برخی خانواده های آشوری به دست عثمانی ها را به دنبال داشت پدرش را از دست داد و خانواده اش به تبریز گریختند. وی پس از چند سال مجدداً به زادگاه خود بازگشت و در آنجا با دکتر «بنیامین تمرز» که تحصیلات پزشکی خود را در مسکو به پایان برده بود پیوند ازدواج بست و در پی آن برای ادامه تحصیل به تفلیس رفت و پس از فرا آموزی زبان روسی، توانست دوره انستیتو اقتصاد و بازرگانی و تاریخ کهن همراه با دورۀ زبان انگلیسی را در آنجا به پایان برساند در پی آن در دانشکده تاریخ دوره شرق باستان را هم تمام کرد و برای مدتی در یکی از مدارس مشغول تدریس شد و پس از آنکه با چاپ قصه های کودکانه و سروده هایش در نشریات نامی برآورد، سرانجام در سال ۱۹۴۱ به ارومیه بازگشت و در این شهر به خدمات روزنامه نگاری و ترجمه شعر و داستان و سرودن شعر ادامه داد و در ضمن موفق به تأسیس کودکستانی برای آشوریها شد. این بانوی فعال پس از مرگ شوهرش به تهران رفت و پس از مدتی فعالیت در انجمن آشوریها سرانجام به ریاست انجمن برگزیده شد.
ازآثار لیلی اوراهم که در خلال فعالیت در انجمن آشوریها موفق به تأسیس گروه هنری آشوری شمیزام نیز شد میتوان به دو کتاب ترجمه شده «درخت کریسمس» اثر کینگ لی و «مجموعه اشعار شاعر روسی مارشاک» به زبان آشوری، «یک مجموعه داستان کودکان» و «یک مجموعه از فولکلور ایران» و ترجمۀ «دوازده ماه» از روسی به آشوری اشاره کرد.
بتول رضایی
بانو رضایی فرزند یکی از تجار روشنفکر ارومیه بود که در سال ۱۳۰۴ شمسی دبستان ملی ناموس را تأسیس کرد. این دبستان ابتدا با مساعدت مالی شیر و خورشید سرخ رضائیه و بعد با شهریه دانش آموزان اداره می شد و نظر به حسن اداره این بانو درسال ۱۳۱۰ از طرف وزارت معارف، ماهانه ۶۰ تومان برای ادارۀ این مدرسه مقرر گردید. این بانوی نیکوکار مدت ها نیز با شایستگی مدیریت دبستان پروین را در ارومیه عهده دار بوده است. وی بعد از سال ها خدمت به افتخار بازنشستگی نایل آمد و سرانجام در سوم اسفند ماه ۱۳۷۸ شمسی دار فانی را وداع گفت و در آرامگاه باغ رضوان ارومیه به خاک سپرده شد.
مستوره افشار
مستوره افشار دختر مجدالسلطنه افشار است که به زبان های ترکی آناتولی، ترکی آذربایجانی، فرانسه، روسی و فارسی تسلط داشت. وی یکی از یاران محترم اسکندری (همسر سلیمان اسکندری و دبیر یکی از اندک مدارس دخترانه در ایران بود) و از اعضای انجمن نسوان وطن خواه بود. با فعالیت های او نخستین کنگرۀ زنان ایران به دهم بهمن ۱۳۰۱ شمسی پس از مرگ محترم اسکندری (در ۲۳ ذیحجه ۱۳۴۲ قمری) مستوره افشار در سال ۱۳۰۳ شمسی به ریاست جمعیت انتخاب شد. اهداف جمعیت نسوان وطن خواه عبارت بودند از: لزوم تهذیب و تربیت زنان، ترویج کالای تولید شده درصنایع کشور، سوادآموزی زنان، تأسیس بیمارستان برای زنان فقیر و سرپرستی دختران یتیم. جمعیت نسوان وطن خواه در حالی که دارای ۱۹۵ عضو رسمی بود در سال ۱۳۱۲ شمسی به فرمان رضا شاه منحل شد. لازم به ذکر است که مرحومۀ افشار در اواخر عمرش سرپرستی شیرخوارگاه تهران را عهده دار بود.وی در سال ۱۳۴۴ یا ۱۳۴۵ شمسی به رحمت ایزدی پیوست.
کبری تسلیمی
این بانوی فرهنگ دوست سهم به سزایی در تربیت دختران شهر ارومیه و مهاباد دارد. وی پس از سه سال تدریس و مدیریت دبیرستان شاهدخت به تهران منتقل شد و موفق به أخذ درجۀ دکتری در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران شد و مدتی ریاست دبیرستان نوربخش تهران را به سال ۱۳۲۹ عهده دار بود. سپس با افتخار بازنشستگی نائل آمد و در ارومیه مدت ها مشاور امور بانوان استانداری بود. مرحومه تسلیمی مدتی پس از بازنشستگی جان به جان آفرین تسلیم کرد.
بدرالملوک انصاری
این بانوی خیّر دختر مرحوم حاج میرزا آقا بابا جعفری دیلمقانی از بازرگانان روشنفکر، متدین و خیّر ارومیه بود که در سال ۱۲۹۰شمسی در این شهر دیده به جهان گشود. بیمارستان شیر و خورشید (شهید مطهری فعلی)، سینما شیروخورشید (تربیت فعلی) و ادارۀ پست (مخابرات فعلی در خیابان امام ارومیه) در زمانی که ایشان سمت مدیر عاملی سازمان شیر و خورشید را داشت به کوشش وی احداث شده است. خانم انصاری از جمله بانوانی است که در تعلیم و تربیت شهر ارومیه زحمت فراوانی کشید (۱۲۹۸ شمسی) وی یکی از مؤسسان نخستین مدرسۀ دخترانۀ ارومیه به نام دبستان دوشیزگان به شمارمیرود. در سال ۱۳۰۵شمسی که مرحوم احمدخان محسنی مأمور تشکیلات معارف آذربایجان بود، دبستان دولتی شش کلاسۀ شاهدخت پهلوی با مدیریت بانو بدرالملوک تأسیس و گشایش یافت و بعداً این مدرسه به هما تغییر نام داد. این بانو سالیانی چند دبیری دبیرستان های دخترانۀ ارومیه را عهده دار بوده است. وی درسال ۱۳۳۳ مدیریت دبیرستان همام رضائیه (ارومیه) را نیز بر عهده داشته است. بانو انصاری صادقانه خدمت نمود و موفق به أخذ مدال علمی نیز شد و در دورۀ بازنشستگی به تأسیس کلاس های مبارزه با بی سوادی پرداخت و همچنین از کارهای نیک وی واگذاری خانۀ انصاری به آموزش و پرورش در مورخۀ ۱۶/۲/۱۳۸۳ است.
اکرم فتحی
اکرم فتحی از معدود زنانی است که در روزنامه نگاری و ترجمه مقالات اجتماعی و سیاسی و چاپ و انتشار آنها در روزنامه ها و جراید محلی ارومیه تبحر خاصی داشت. هرچند متأسفانه از تاریخ ولادت و فوت ایشان و ابعاد مختلف شخصیتی ایشان اطلاعاتی در دست نیست، اما از آثار بجا مانده از ایشان در جراید سالهای ۱۳۲۴ تا ۱۳۲۵به خوبی مشخص است که وی قلم توانایی در تقریر مقالات و مطالب داشته است. عمده مقالاتی که ایشان در روزنامه «ارومیه» به چاپ می رساند بیشتر در حوزه اجتماعی، زنان و ادبیات زبان ترکی بوده است.
مریم جهانگیری
مریم جهانگیری (بیگلربیگی) در سال ۱۲۹۶ش مصادف با ۱۹۱۷میلادی در ارومیه متولدشد. پدرش حسینخان بیگلربیگی ارومیه از خاندان با شرف افشارهای اورمی بود که در ادبیات و شاعری «رهی» تخلص داشت. مریم در ۷ سالگی به دبستان آمریکایی ها در ارومیه رفت و در سال۱۳۱۰ از آن مدرسه گواهی۶ ساله ابتدایی را تحصیل کرد. پس از اتمام تحصیلات ابتدایی و متوسطه در همان سنین جوانی ابتدا در اداره فرهنگ آن زمان شروع به کارکرد و در کودکستان شماره ۳ به امر تعلیم و تربیت کودکان ارومیه ای پرداخت. در ۱۷ سالگی با یکی از خویشان خود ازدواج کرد که حاصل این ازدواج ۴ فرزند بود. سپس از اداره فرهنگ به اداره کشاورزی منتقل شد.از کودکی از ذوق لطیفی برخوردار بود و در محضر پدر ادیب خود به تکمیل معلومات ذوقی میپرداخت. وی در سالهای تحصیل مجله حبل‌المتین را مطالعه مینمود و به «فضولی» و «حیران خانم» ازشاعران مشهور و توانای آذربایجان علاقه فراوانی داشت. اشعارش درجریده «ارومیه» ارگان فرقه دموکرات آذربایجان، «شاهین» در تبریز و کانون شعرا در تهران به چاپ میرسید. درهمان ایام جوانی «اپرای گلها» و نمایشنامه های «فرشتگان» و «سربازمیهن» را نوشت و سروده هایی برای دوشیزگان ساخت و زبانش به سرودن شعر گویا شد. او اشعارش را به دو زبان ترکی و فارسی می سرود. بعد از مرگش، علاءالدین تکش برادر وی آثار نظم او راتحت عنوان «به یادمریم» در سال۱۳۳۴ در تهران به چاپ رساند. شاید کمتر کسی بداند که این شاعره خوش ذوق علاوه بر تبحری که در شاعری، موسیقی و نمایشنامه نویسی داشت در تقریر مقالات و چاپ و انتشار آنها در روزنامه های عصر استبدادی نیز دستی توانا داشت. زمانیکه از سوی فرقه دموکرات روزنامه ای بنام «ارومیه» به مدیریت یوسف فرشچی در این شهر منتشر میشد، این بانوی هنرمند از طریق چاپ مقالات و اشعار نمکینش با این نشریه همکاری مینمود. ذوقش در شرف کمال و پویایی بود که تقدیر طومار زندگی کوتاهش را درهم پیچید و در سن ۳۶سالگی در اثر سکته ناگهانی فلج شد و در بستر بیماری افتاد. سرانجام در روز هفتم شهریور۱۳۳۱بر اثر شدت خونریزی چشم از جهان فروبست و به دیار خاموشان پیوست. قبر این شاعرۀ هنرمند در صحن آرامگاه آیت الله عرب باغی (ره) قرار دارد و بر روی سنگ قبرش ابیات زیر نقش بسته است:
عشرت وزیری
عشرت وزیری دختر میرزا محمودخان وزیر معروف به بصیر السلطان که جد بزرگ آنان بنام حاج محسن سر رشته دار معروف به وزیر از گرگان اراک به ارومیه آمد و در این شهر متوطن گردید. بانو وزیری در سال ۱۲۹۸ شمسی متولد شد و پس از تحصیلات در زادگاهش در سنین جوانی به کسوت مقدس معلمی درآمد و در اندک مدتی لیاقت و شایستگی خود را در امر تعلیم و تربیت نشان داد و به زودی علاوه بر تدریس به مدیریت مدارس ارومیه منصوب شد و به طوری که در سال ۱۳۳۶ شمسی علاوه بر مدیریت «دبستان دولتی ناهید» مدیریت «مدرسه مهر» را نیز بر عهده داشت و هر دو مدرسه را به شایستگی اداره می کرد. در سال ۱۳۳۸ که آقای عباس جدلی یکی از صاحب منصبان جدی فرهنگ به سمت مدیر کل فرهنگ آذربایجان غربی منصوب شد با مشاهده لیاقت و شایستگی در بانو وزیری بدستور وی مدرسه ناهید به وزیری تغییر نام یافت. این مدرسه نمونه که بصورت علمی و به نحو مطلوب زیر نظر بانو وزیری اداره می شد تا دوران بازنشستگی، مدیریت مدرسه بر عهده وی بود. اکنون مدرسه وزیری به ناحیه یک آموزش و پرورش ارومیه تبدیل شده است. خانم وزیری علاوه بر اینکه مدیری لایق بود همیشه نسبت به دانش آموزان بی بضاعت عنایت خاصی داشت و هزینۀ تحصیلی آنان را تأمین می کرد.
زیبنده امینی
بانو امینی که یکی از خدمتگزاران واقعی و صمیمی فرهنگ در ارومیه است. او دختر حاج امین آقا یکی از محترمین این شهر بوده که تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در زادگاه خود به پایان رسانید و در همان دوران جوانی وارد خدمت فرهنگ شد. وی از جمله بانوانی است که در پرورش دختران این شهر سهم بسزایی دارد.
ایشان ریاست دبیرستان دخترانۀ شاهدخت را پس از خانم سرمد بر عهده گرفت هر چند پس از واگذاری ریاست به بانو اکرم فرشچی و کبری تسلیمی بعد سال ها کراراً به ریاست دبیرستان منصوب شد و تا آخر خدمت در رأس آن مدرسه ادای وظیفه کرد و به افتخار بازنشستگی نائل آمد. خانم امینی مدتی نیزمسئولیت امور حزب ایران نوین را در آذربایجان غربی به عهده داشت. او سالهای باقیماندۀ عمر خود را در تهران اقامت گزید و در آن شهر در سال۱۳۸۱ به رحمت ایزدی پیوست.
اکرم همایون
اکرم همایون دختر آقای علی همایون و از بانوان فاضل و روشنفکر و ادب دوست ارومیه بوده است. وی تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در زادگاهش ارومیه به پایان رسانیده و به کلاس تربیت معلم وارد و پس از اتمام این رشته به ادارۀ فرهنگ رفته و به سمت معلمی شروع به خدمت کرده است. این شاعره بیشتر به شعر آزاد علاقه داشته و اشعار او در اکثر مجلات تهران به چاپ رسیده است. خانم همایون مجموعه اشعار خود را چاپ و منتشر نموده است.ولی متأسفانه از ایشان جز چند بیت در دست نیست.
مهوش واحد دوست
مهوش واحد دوست در سال ۱۳۳۵ شمسی در ارومیه متولد شد و بعد از گذراندن تحصیلات متوسطه و دانشگاهی از سال ۱۳۶۰ بعنوان عضوهیأت علمی دانشکده، ادبیات دانشگاه ارومیه در گروه ادبیات به تدریس اشتغال نمود و در ضمن تدریس به تحصیل در دانشگاه تهران پرداخت و در سال ۱۳۶۴ موفق به اخذ دکتری در رشته ادبیات فارسی گردید.
از دکتر واحد دوست مقالات متعددی در همایشهای کشوری و منطقه ای و در نشریات مختلف چاپ شده است ولی با مراکز دیگر علمی از جمله گروه ادبیات و دایره المعارف اسلامی در تدوین دانشنامۀ جهان اسلام همکاری داشته است. بعضی از تألیفات ایشان عبارتند از: «شیوه های نگارش فارسی»، «نمادهای اساطیری شاهنامه»، «دانشگاهی دیگر به سلامان و ابسال» و «شناخت اساطیر از دیدگاههای مختلف».
نیره چناقلو
نیره چناقلو پرستار کودکان بی سرپرست، نایب رئیس شورای شهر ارومیه در دوره سوم، بانوی کارکشته شورای شهر ارومیه، عضو دو دوره شورای شهر ارومیه، فعال سیاسی اصلاح طلب، مددکار اجتماعی سازمان بهزیستی استان، فردی واجد خصوصیاتی نظیر پاکدامنی، منطقی، داشتن روحیه مبارز و خستگی ناپذیری و جدیت و پشتکار در امور و مسئولیتها و از همه مهمتر دارا بودن سلامت مالی و اداری، همسری فداکار و مادری مهربان که مهر مادریش را از محیط خانواده به سایر تشنگان مهر و محبت مادری گسترش داد و معلولین و کودکان بی سرپرست را قرین عطوفت مادرانه خویش قرار داد. همین خصوصیات کافی است تا این زن غیرتمند آذربایجانی در فهرست زنان نامدار و ارزشمند ارومیه جای گیرد. نیره چناقلو پس از عمری فداکاری و خدمت به مردم در مبارزه با بیماری سرطان عاقبت تسلیم تقدیر شد و در سال ۱۳۸۸ دارفانی را وداع گفت و به سرمنزل ابدی رهسپار شد.
فاطمه شکری
در ۲۱ شهریورماه ۱۳۳۷ در شهر ارومیه چشم به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی را درمدرسه بوعلی و دبیرستان را در مدرسه لعیا به پایان برد. از همان سالهای کودکی به هنر علاقمند شد و پنج ساله بود که در تئاتر مدرسه بوعلی با جثه کوچکش کار هنری را شروع کرد و اولین فعالیت رسمی خود را با بازی در تئاتر «مهمانهای ناخوانده» در همان سنین کودکی به ثبت رساند. همزمان با رشد جسمی و سنی بر شدت علاقمندی وی به بازیگری هم افزوده شد. در سنین جوانی وارد رادیو شد و بعد از مدتی فعالیت به تهران کوچ نمود و همزمان با تحصیل در دانشگاه پلیس تهران دوره حرفه ای تئاتر را به مدت یکسال طی نمود و در کنار اساتید برجسته ای چون عزت اله انتظامی و محمدعلی کشاورز به فعالیت هنری مشغول گشت. وی اولین کار حرفه ای اش در صدا و سیما را در سال ۱۳۵۳در بازی در نمایشی تحت عنوان «آقای مطالعه و خانم مطالعه» که از شبکه سراسری پخش شد شروع نمود اما به بنا به دلایل شغلی مدتی در حاشیه به کار هنری مشغول گشت. ایفای نقش درمیان پرده «صبح بخیر ایران» که در سال ۱۳۶۹از شبکه سراسری پخش شد اولین کار وی در عرصه صدا و سیما پس از انقلاب می باشد. اصفهان بعد از تهران دومین شهری بود که در آن اقامت گزید و کار هنری را در آن شهر با بازی در مجموعه تلویزیونی «گردو» ادامه داد و در «ارثیه پدری» بازیگریش را به اوج رساند. فاطمه شکری در کنار نقش آفرینی در حوزه تئاتر و صدا و سیما وارد فعالیت در عرصه سینمایی نیز گردیده است. اولین کار سینمایی را در سال ۱۳۷۴ با بازی در فیلم «فریاد» ساخته آقای کیمیایی آغاز کرد و این نقش هنری را در فیلم «سیب سرخ حوا» به کارگردانی آقای اسدی ادامه داد تا اینکه مجددا وارد عرصه تلویزیون شد و از سال ۱۳۸۱ ضمن حضور مداوم در شهر آبا و اجدادی خود یعنی ارومیه در سریالهای تلویزیونی متعددی نظیر «قونشولار»، «باریشاق»، «شال کمر عزیز آقا»، «ایکی سلطان» و در نهایت سریال تلویزیونی «بختور» نقش آفرینی کرده است. وی همچنین در مجموعه طنز «خنده بازار»، «مواظب خودت باش» و «شاید برای شما هم اتفاق بیفتد» که از شبکه های سراسری یا شبکه تهران پخش شده یا در حال پخش می باشند بازی نموده است. فاطمه شکری در طول فعالیتهای هنری خویش ۱۸ بار عنوان بازیگر برتر را نصیب خویش نموده است همچنین در سال ۱۳۸۵در جشنواره امور استانهای صدا و سیما که در استان مازندران برگزار گردید، عنوان بازیگر برتر را کسب نمود. آنچنانکه خودشان می گویند درحال تألیف رمانی که باز گوکننده داستان زندگی خود می باشد هستند و پس از تکمیل و اخذ مجوز چاپ، منتشر و روانه بازار خواهد شد. وی هم اکنون ساکن تهران می باشد و همچنان با شور و علاقه وصف ناپذیری به کارهای هنری خویش ادامه می دهد.
نویسنده بخش زنان آذربایجان: مهندس اسفندیار سپهری نیا
