این جا «قم» است، دیاری که بارگاه نورانی دختر امام هفتم (ع)، خواهر امام هشتم (ع) و عمه امامان معصوم (ع) را مانند نگینی در بر گرفته و به نیابت از «مدینه منورّه» ای که مزار ملکوتی حضرت مادر (س) را در خود پنهان کرده است، «خانه مادری» همه دوستداران و ارادتمندان خاندان عصمت و طهارت (ع) شناخته می شود.
حکایت عظمت و رفعت حضرت فاطمه معصومه (ع) حکایتی است که حتی پیش از تولد آن حضرت آغاز می شود، آن جا که حضرت امام جعفر صادق (ع) پیش از تولد فرزند خود، موسی بن جعفر (ع)، از دیار قم سخن به میان آوردند و خبر دادند که پاره ای از تن اهل بیت (ع) در آن جا دفن خواهد شد تا این شهر، حرم اهل بیت (ع) و عشّ آل محمد (ص) لقب گیرد.
و اما چندی پیش جمعی از اهالی هنر با محوریت عتبات فاطمی (س) و حسینی (ع) و همچنین سازمان سینمایی سوره گِرد هم آمدند تا فیلمی سینمایی در ستایش آن بانوی واجب القدر کلید بزنند؛ اما این اثر طبق اذعان کارگردانش، یک داکیو درام یا داستانی مستند شد و به زعم نگارنده، بیش از آن که داستانی مستند باشد، مستند داستانی است و حتی در برخی پلان ها و سکانس ها، به گزارش تصویری می مانَد.
نکته نخست این است که گسترش تولید آثاری از این دست با بهره گیری از زبان جذاب و جادویی هنر، یک ضرورت قطعی است؛ ضمن آن که باید اعتراف کنیم کوتاهی های فراوانی در این زمینه صورت گرفته که البته شاید قابل جبران باشد، اما در عین حال تردیدی هم وجود ندارد که این گونه آثار باید با حداکثر دقت و ظرافت و همچنین با تحقیقات گسترده به صورت یک پروژه کلان و با طرح ریزی دقیق سینمایی ساخته شوند؛ بویژه آن که متصور نیست اثر سینمایی دیگری با محوریت شخصیت نورانی حضرت کریمه اهل بیت (س)، حداقل در آینده نزدیک، ساخته شود.
بر این اساس می توان دست اندرکاران فیلم «اخت الرضا» را مخاطب قرار داد و از آنان پرسید چرا به جای یک فیلمنامه نویس، از تیم فیلمنامه نویسی تحت نظارت یک استاد برجسته بهره نبردند؟ چرا در شرایطی که عدم نمایش چهره آن حضرت، دلیل و برهان مشخصی دارد، از یک صدای غیرآشنا برای دیالوگ های مربوط به ایشان استفاده نکردند؟ چرا با توجه به انتخاب درست بازیگران غیرچهره برای این فیلم، تمرکز بیشتری بر بازیگردانی نداشتند؟ و چرا با همه این موضوعات، شاهد غلط هایی آشکار در متن فیلمنامه مانند «روحی لک الفَداء» (بجای روحی لک الفِداء) و یا استفاده از عبارت «بر علیه» (بجای علیه) هستیم؟
در ادامه این پرسش ها باید گفت سکانس ها یا حتی پلان هایی از فیلم می توانست به نقطه عطف آن تبدیل شود که متأسفانه نشده، مانند تولد حضرت معصومه (س)، وداع آن بانو با مدینه النبی (ص)، روایت ویژه «فِداها ابوها» و یا لحظات ورود به قم که ناخودآگاه با فیلم الرّساله مرحوم مصطفی عقاد و ورود حضرت رسول الله (ص) به مدینه مقایسه می شود؛ ضمن آن که در این باره می توان به سکانس های مربوط به رحلت شهادت گونه حضرت نیز توجه داد که تنها تمهید به کار رفته برای پرداخت آن، پخش سوره الرحمان است.
نکته دیگر آن است که سینما، اول یک رسانه تصویری است و بعد، یک رسانه صوتی؛ به بیان دیگر باید دیالوگ هایی مانند «اضطراب داشتیم»، «من نگرانم» یا «مکر لایه لایه خاندان عباسی» در متن تصویری اثر دیده شود و صرفا در حدّ دیالوگ نمانَد.
درباره «اخت الرضا» باید به این نکته هم توجه داشت که وقتی این عنوان برای این فیلم انتخاب شده است، پس باید وجه خواهرِ امام رضا بودنِ آن حضرت در این اثر، مورد توجه ویژه قرار گیرد که متأسفانه این گونه نیست؛ البته دست اندرکاران فیلم بر این باورند که متن مستند و مُتقن زیادی درباره حضرت معصومه (ع) وجود ندارد که قطعا حرف درستی است، اما حتما متون مربوط به حضرت ثامن الحجج (ع) آن قدر هست که بتوان درام های جذابی از آن برای این فیلم استخراج کرد.
همچنین کلیدواژه «مجالس وعظ و حدیث» بنت موسی بن جعفر (س) می توانست به عنوان ایده محوری فیلمنامه انتخاب شود تا حداقل با پرداخت دراماتیک به این محور موضوعی، سایر بخش های مستندگونه اثر را نیز به آن ارجاع داد.
«اخت الرضا» با مدینه سال 201 هجری قمری شروع می شود که می توانست با بهره گیری حداکثری از جلوه های ویژه، قاب های ماندگاری برای مخاطب بیافریند؛ همچنان که این نکته درباره لوکیشن بغداد و همچنین دیگر شهرها و قریه های مسیر حرکتی کاروان حضرت بانو (س) بویژه شهرها و قریه های ایران امروزی قابل پرسش است.
«اخت الرضا» از تعدد نَرِیشن هم رنج می بَرَد، نریشن هایی با حجم و دیالوگ زیاد که بیش از آن که برای مخاطب آگاهی بخش باشد، سبب سردرگُمی او می شود.
با همه این ها، «اخت الرضا» یک اثر بی ادعا و بااعتناست که نکات مثبت آن نیز به چشم می زنَد، از جمله شروع و پایان فیلم بویژه با جمله تکرارشده «ای کاش تکلیفم را پیش از این پرسیده بودم» (بر خلاف تکرار اصطلاح «آقازاده» که اصلا در متن ننشسته است)، پرداختن به موضوع طب گیاهی و سنتی برای رنگ و رو بخشیدن بیشتر به اثر که حتی می توانست پررنگ تر و مؤثرتر هم دیده شود؛ طراحی صحنه و لباس و همچنین صدابرداری و صداگذاری قابل قبول، بهره گیری از صدای دلنشین محمد معتمدی، دیزالو پلان مزار نخستین بانو به بارگاه فعلی آن حضرت از نمای بالا، استفاده از دیالوگ هایی مانند مبارزه با شمشیرِ در غلاف و با استفاده از بیعت با امام (ع) که به خوبی و بدون شعار در فیلم نشسته است، صحنه پردازی قابل قبول مراسم تشییع حضرت و همچنین بازی نسبتا قابل قبول بازیگر نقش اسماء.
و البته بیش از همه، همکاری و همراهی اعتاب مقدس در به ثمر نشستن این اثر، امیدوارکننده است و می تواند با ثبت تجربیات پیش تولید، تولید و پساتولید، طرح ریزی و تولید آثار مشابه را با همت و تعامل اعتاب مقدس جهان اسلام به دنبال داشته باشد.
کوتاه سخن آن که «اخت الرضا» اگرچه به اثری کُلاژگونه تبدیل شده که با انبوه دیالوگ ها، فرصت درنگ را از مخاطب می گیرد؛ اما در عین حال موفق شده مخاطبان خود را با شخصیت حضرت معصومه (س) و مجاهدت های ایشان آشنا کند؛ ضمن آن که علاوه بر این فیلم، پخش مجموعه ای تلویزیونی از آن نیز در چهار قسمت در دستور کار است که امید می رود نسخه سریالی، ارتباط بیشتری با مخاطبان برقرار کند.
