نقش شعر عاشورایی در میان مردم یزد

شعر فارسی از هنگام پیدایش از نظر پراکندگی جغرافیایی، گستره‌ای فراگیر داشته است، اهل ذوق از رهگذر مهاجرت به مراکز پیدایش دانش‌ها، فنون و هنرها می‌شتافتند و پس از کسب توش و توان به زادبوم خود بازمی‌گشتند و خود عامل نشر و تعلیم آن می‌شدند.
در این میان نقش دربارها هم چشمگیر بود که در آنها شاعران، ادیبان و دانشمندان به هم می‌رسیدند و تبادل تجربه می‌کردند. یزد در بیشتر ادوار تاریخی شاعران، ادیبان، مورخان، دانشمندان و حتی دولتمردان و سیاستمدارانی داشته که از آموختن دانش و کسب تجربه و خلق آثار چه در غربت و چه در همین دیار استقبال می‌کردند.
   ارادت به اهل بیت پیامبر و ستایش شخصیت‌های تاریخ ساز عالم اسلام همچون حضرت علی(ع)، حضرت امام حسین(ع) و تحلیل، شرح و وصف رویدادهای زمان آنان در شعر شاعران فارسی‌گوی و نوشته‌های سخنوران یزدی‌تبار حضور داشته است. اشعار عاشورایی از حیث لحن و ساختار و از نظر کاربرد، انواع گوناگونی دارند. گاه شاعر  اثری کلاسیک و سنتی پدید می‌آورد که بازگو کننده قریحه او و پرداخت آن به موضوع مدح یا مرثیه سالار شهیدان است. گاه برای خطیب و واعظ شهر ابیاتی تدارک می‌کند تا به آواز در آغاز مجالس روضه‌خوانی سیدالشهدا(ع) بخوانند. این اشعار علاوه بر زبان ساده و مضمون پردازی صمیمی و سهل، از حیث موسیقایی نیز روانی، روشنی و سهولت خاصی دارند.
چنین سروده‌هایی باید از سکته‌های وزنی و تعقیدهای لفظی و معنوی دور باشند تا هم خواننده و هم مخاطب بتوانند از آن بهره ببرند. بیشتر قالب‌ها هم برای این هدف به کار گرفته می‌شدند، ولی پرداختن به غزل، مثنوی و قطعه بیشتر رواج دارد.
  آثاری هم هستند که بیشتر لحن مرثیه، روایت و گاه مناجات دارند و برای ادا کردن به صورت نوحه‌های آهنگین سروده شده‌اندو ضرباهنگ آن به کمک صدای نواختن دست بر سینه، از سوی مستمعان و عزاداران کامل می‌شود. این دسته از اشعار، کاملا موسیقایی و نظیر ترانه‌ها و نغمه‌های مجلسی بودند و گاه نیز درهمان قالب شعر کلاسیک با اندک تصرف و از جمله مستزاد و بحر طویل خوشاهنگ جلوه می‌کردند. بخشی دیگر از اشعار عاشورایی مجموعه‌ها و جنگ‌های خاص تغزیه (فردها) بودند که در عین تنوع وزن و قالب و لحن، حالت درام و گفت و گوی منظوم داشتند و زبان حال شخصیت‌های شبیه خوانی را تشکیل می‌دادند.
ابیات و منظومه‌هایی هم هستند که بر علم‌ها و علامت‌های هیات‌های عزاداری و کتیبه‌ها، دیوار نوشته‌ها و گچ‌بری‌های تکیه‌ها و مجالس نقش می‌بستند و علی‌القاعده این ابیات و مصرع‌ها باید شاه بیت و شاهکار لفظی و معنایی و مورد قبول عام باشند.
  شاعران یزدی‌تبار در تمام این عرصه‌ها آثاری عرضه‌کرده‌اند که نمونه‌هایی از آنها باقی مانده و در دسترس عموم است. با این حال، بسیاری از تعلق‌ها، تملک‌ها و انتسابات به دلیل اخلاص خاصی که در مراسم محرم جریان دارد، ناشناس و نامعلوم مانده است. امروز به برکت رواج چاپ و نشر و فناوری‌های دنیای ارتباطات، رایانه و شبکه جهانی اینترنت راه برای نشر، رواج، شناخت و مقایسه آثار هموار و زمینه گسترش شعر عاشورایی در همه جا و از جمله در این دیار که اهتمام خاصی به مراسم محرم، عزاداری و تعزیه در آن رواج دارد، فراهم شده است.