بیشتر مردم و حتی بیشتر کارشناسان همیشه میپرسند چرا ایران باید دهها سال تورم دو رقمی بیست تا چهل درصدی داشته باشد و پراید 80 میلیون یا دلار 18 هزار تومن بشود ولی برخی کشورها سالها است تورم زیر دو درصد یا سود بانکی صفر درصد و حتی منفی دارند؟
برای پاسخ ساده به این نمونه توجه کنید. بعد از کرونا که مسافران هوایی کاهش 80 درصدی داشته شرکت نیمه دولتی ایر کانادا 26 هزار نفر از پرسنل 40 هزار نفری خود را تعدیل کرد و حقوق و مزایای بقیه را هم کاهش سی درصدی داده. اکثر شرکتهای هوایی بسیار معتبر و ثروتمند و البته سودده مانند لوفت هانزا یا یونایتد یا امارات و.... همین رویه را در پیش گرفتند. ولی ایران ایر که پرسنل و کادر مدیریت با حقوق آنچنانی خیلی بیشتری نسبت به مسافر جابجا شده دارد و تعداد مسافران ان هم 80 درصد کاهش یافته حتی یک نفر از پرسنل را تعدیل نکرده یا حقوق و مزایای مدیران را کاهش نداده. یعنی ایران ایر اگر 20 میلیون مسافر جابجا کند و یا دو میلیون مسافر جابجا کند همچنان هیچ تغییری در هزینهها و مصارف خود نمی دهد! حتی شرکت خدمات فرودگاه امام که 6000 پرسنل دارد با وجود کاهش شدید مسافر و پرواز و در نتیجه درامد ولی باز یک نفر از پرسنل خود را تعدیل یا در هزینههای خود صرفه جویی نمیکند.
در مورد شرکتهای خودروسازی هم همین است. آن زمان که سالی 1.5 میلیون خودرو روز و با سود بسیار بیشتر مانند سراتو و هیوندایی و سوزوکی و مزدا وارد و مونتاژ و میفروختند همان پرسنل و کادر مدیریت را داشتند که حالا که 500 هزار خودرو عمدتا پراید و 405 و سمند میفروشند. تازه حقوقها هم حداقل بیست تا سی درصد در سال و در مورد کادر مدیریتی حتی بیشتر افزایش مییابد. در مورد شرکت ملی نفت هم همین. آن زمان که 120 میلیارد دلار صادرات نفتی بود 220 هزار پرسنل داشت. الان که صادرات نفتی به زیر 10 میلیارد رسیده باز 240 هزار پرسنل و حقوق نجومی مدیران افزایش هم مییابد و نمایندگان دور جدید مجلس از الان مسابقه گذاشتند که وارد کمیسیون انرژی شوند. داستان در تقریبا تمام بخشهای اقتصادی ایران از بانکها تا موسسات اعتباری تا کارخانجات تولیدی و .... همین است. چرا که 90 درصد اقتصاد ایران دولتی است و سیستم دولتی یعنی همین!
بنابراین همه دولتها در ایران و حالا اقای روحانی و وزرایی مانند وزیر بهداشت یا وزیر صنعت و وزیر نفت و آقای نوبخت و....میآیند و میگویند ببینید که کشورها پیشرفته و ثروتمند جهان پرسنل خود را تعدیل کردند. ولی با مدیریت ما حتی یک نفر پرسنل به خاطر کرونا در دولت و شرکتهای دولتی و نیمه دولتی از کار بیکار نشده و ما 5 به یک از انها حلوتر هستیم! خوب. همین است که قمیت خودرو و مسکن و طلا و ارز بالا میرود. این شرکتها از کجا کسری خود را تامین میکنند؟ از جیب همه ملت ایران با انتشار نقدینگی برای پوشش کسری بودجه و این خرجها و در نتیجه تورم کمر شکن. حتی از جیب خود همان پرسنل که ظاهرا از کار بیکار نشدند. طبیعی است که این شرکتها به فکر بهره وری و رقابت بهینه نباشند. اصلا مسافر هم جابجا نکنند یا خودور هم تولید نکنند باز حقوقها برقرار است. انتظار دیگری از وضعیتف اقتصادی ایران دارید؟
از سال 1352 که قیمت نفت گران شد این فرمول طلایی همه دولتها چه قبل از انقلاب چه تا اکنون بوده که همه این کسریها و عدم مدیریتها را با نفت و فروش آن بپوشانند. حتی مردم هم که به هر حال انتظار نمیرود که همه آنها اهل اقتصاد و این بحثها باشند به همین سیستم عادت کردند و همه انتظار دارند که همیشه مانند دوران طلایی فروش نفت همیشه دولتها از شیر مرغ تا جان ادمیزاد را برای آنها از خارج و داخل تامین کنند. ما نفت داریم دیگر! ولی حدس بزنید چه اتفاقی افتاده؟ متاسفانه دوران نفت تمام شده. حتی اگر تحریم هم نباشد دیگر نفت قادر به پوشش همه این چاله ها و ضعف های مدیریتی و اخلاق مصرفی نیست. الان همه بخشهای ایران از دولت انتظار انحصار و یارانه دارند. مدیران متمولی مانند خودرو سازان یا مرغداران یا دامداران و حتی تولیدکنندهها کشاورزی و صنعت و... همه انتظار یارانه و انحصار دارند. فقط مانده که صنف طلا فروش و صراف از دولت درخواست یارانه و خسارت و انحصار کنند!
البته تا با این استدلالها و مستندات از این به ظاهر! تولیدکنندهها انتقاد میشود میفرمایند ما صد هزار شغل ایجاد کردیم! یعنی در دنیا کنونی که از 200 کشور دنیا فقط 5 یا 6 کشور آن ( چین و المان و امریکا و ژاپن و تا حدودی کره جنوبی و فرانسه) خودرو ساز هستند بقیه که خودروسازی ندارند یا ادامه همان شش کشور است دیگر زندگی نمیکنند. تایوان و سوئیس و نروژ و مالزی و ... همه فقیر و در هم شکسته و بیکار هستند! اصولا آیا مرغداری یا دامداری یا داروسازی که دهها میلیون تن دان مرغ و کنجاله و علوفه و پودر استخوان و واکسنها و داروهای دامی و 90 درصد مواد اولیه داروسازیهای از خارج با دلار نفتی وارد میشود و با بدترین راندمان بهره وری و با پرت بسیار بالا در واحدهای اغلب کوچک و سنتی تبدیل به مرغ یا بستهبندی داروی میشود میتوان نام ان را تولید گذاشت؟ قطع بدانید وقتی این حمایتها و یارانه ها برای این مثلا تولید کننده ها و مدیران متمول خودروسازی و مرغداری و داروسازی و ..... نباشد و اقتصاد ایران از این تارهای عنکبوتی و شته ها آزاد شود و به راحتی حرکت کند چند ده برابر این موقعیتهای شغلی از دست رفته در این صنایع حبابی می تواند شغل با درامد مکفی و سود ملی حتی برای همان کارگران زحمتکش این واحدها بوجود اورد. ولی خوب. قطعا برای مدیران متمول و بی عمل این صنایع هیچ شغل و ممر درامدی باقی نخواهد ماند.
همین است که ترک کردن این عادات هم برای همه مدیران ما و البته بسیاری از مردم و کارمندان ما هم بسیار سخت است. اصولا بسیاری از مدیران ما غیر از فرمول فروش نفت و پخش درامد ان به بدترین صورت بین این شرکتهای ورشکسته راه دیگری بلد نیستند. 50 سال عادت به راحتی و حل همه مشکلات با کلید دلار نفتی. حالا نمیشود در 5 ماه یا حتی 5 سال همه این عادات را عوض کرد. همه هدف بیشتر انها همان گرفتن عنوان وزارت و ریاست و مزایای مربوطه برای خود است. حتی دولت اقای روحانی هم راه حلی نداشت و ندارد غیر از همان فروش نفت و تقسیم ان بین ملت. اگر غیر از این بود اینقدر در سبد برجام تخم مرغ های خود و ملت ایران را نمی گذاشتند. نفت وصل بشود میتوانیم تا 1440 هم برویم. ولی دورانی دیگر امده و راه حل های دیگری نیاز است. هر چند بسیاری از مدیران و تصمیم گیران و حتی برخی از مردم حاضر به قبول این واقعیت نباشند. تا نقدینگی ریالی ایران به دلیل این کسری بودجه و خرج ها سالی 31 درصد رشد می کند و از انطرف در غیاب یا کاهش شدید درامد افسانه ای نفت در 50 سال گذشته هیچ برنامه متقن و مدون روز و در ارتباط با دنیا و هیچ منبع قابل اتکا تولیدی و صادراتی که در بازار جهانی خریدار داشته باشد وجود نداشته باشد متاسفانه باید گفت اگر دلار 18 هزار تومن نشود جای تعجب دارد.