آیا می‌توان به ایجاد سازکار مالی ویژه اروپا امید بست؟

پس از خروج امریکا از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در اردیبهشت امسال، کشور‌های باقیمانده شامل فرانسه، روسیه، چین، انگلیس و آلمان تلاش کردند که برجام را حفظ کنند و ایران نیز اعلام کرد چنانچه کشور‌های متعهد بتوانند راهی برای حفظ برجام پیدا کنند بر این پیمان باقی می‌ماند.

تفاوت عمده‌ای که این دور از تحریم‌ها با ادوارگذشته دارد، دقیقا در همین مسئله است که این‌بار طرف‌های اروپایی هم‌سو با امریکا نیستند و علاوه بر آنکه خود تصمیم به ماندن در برجام را دارند، با رایزنی سعی در منصرف کردن طرف امریکایی داشتند که متاسفانه نتیجه‌ای در بر نداشت. کشور‌های اروپایی تلاش کردند شرکت‌های خود را قانع کنند که فعالیت‌های خود را در ایران ادامه دهند، اما شدت تحریم‌های امریکا به حدی است که هیچ شرکتی حاضر نمی‌شود در ایران بماند و سود اندک از ایران را به‌دلیل زیان فراوان از امریکا رها کردند. با اعمال تحریم‌های امریکا علیه ایران نه تنها صادرات نفت دچار مشکل شده، بلکه سختی نقل و انتقالات پول به‌دلیل تحریم‌های مالی و بانکی ایران، مبادلات مالی صادرکنندگان محصولات غیرنفتی و غیردولتی را نیز مختل کرده است.

 

اروپایی‌ها تا کنون پیشنهاد‌های گوناگونی برای تسهیل شرایط تحریم ارائه داده‌اند؛ از جمله معاف شدن برخی کشور‌ها از تحریم و مجازات امریکا در صورت مراوده با ایران، ایجاد استثنا برای برخی شرکت‌ها به‌منظور داد‌وستد با ایران و ایجاد حساب‌های ویژه برای ایران در بانک‌ها اروپایی و...، اما به هیچ‌کدام از آن‌ها جامه عمل پوشانده نشده است؛ چراکه ترس از تهدید‌های امریکا و موافقت نکردن این کشور از پیشنهاد‌های یادشده راه‌حل‌های ارائه شده را به بن‌بست کشاند. در چنین شرایطی طرف‌های اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) به‌دنبال ایجاد سازکار ویژه مالی-Special Purpose Vehicle - (SPV) هستند که به‌عنوان جانشین سوئیفت و با حذف دلار از مبادلات، به ادامه مراوده با ایران پرداخته و شرکت‌های اروپایی بتوانند بدون استفاده از کانال‌های مرسوم مالی بین‌المللی هم با ایران داد‌وستد کرده و هم مشمول تحریم‌ها و مجازات‌های سنگین امریکا قرار نگیرند؛ لکن تاکنون هیچ اقدام موثری اتفاق نیفتاده و هیچ کشوری میزبانی SPV را برعهده نگرفته است.

 

اروپایی‌ها برای ایجاد ساز وکار مالی ویژه توافق ندارند؛ برخی کشور‌ها که کوچک‌تر و کم‌قدرت‌تر از ۳ کشور فرانسه و آلمان و انگلستان هستند و به‌دلیل تحریم‌ها امریکا از ارتباط با ایران بیشتر متضرر می‌شوند، چندان از ادامه فعالیت تجاری با ایران به هر طریقی خشنود نیستند و از ایجاد SPV نیز چندان حمایت نمی‌کنند. برخی کشور‌ها مانند اتریش، بلژیک و لوکزامبورگ به‌دلیل تهدید‌های امریکا از میزبانی سازکار مالی ویژه در کشور خود شانه خالی کرده و مخالفت خود را از این میزبانی اعلام کرده‌اند. اگر چه مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرده که اروپایی‌ها نه تنها به‌دلیل حفظ منافع خود، که به‌دلیل مسائل امنیتی نیز به‌دنبال حفظ برجام هستند، اما عملکرد آن‌ها باعث شده این شائبه ایجاد شود که این سازکار مالی در آینده‌ای نزدیک قابل دستیابی نیست و حتی برخی بر این عقیده‌اند که اروپایی‌ها به‌دنبال اتلاف وقت و نگه داشتن ایران بر تعهدات برجام هستند. بیش از ۳ هفته از دور دوم تحریم‌ها گذشته است و هنوز مشخص نیست که اروپایی‌ها چگونه می‌خواهند به تجارت و خرید نفت از ایران تداوم بخشند. ضمن اینکه روز به روز بر شمار خروج شرکت‌های بزرگ اروپایی از ایران افزوده می‌شود و تنها برخی شرکت‌های کوچک که منافع چندانی از ارتباط با امریکا ندارند، در ایران باقی مانده‌اند. اگر چه ۸ کشور مشمول معافیت تحریم امریکا شده و همچنان از ایران نفت خریداری می‌کنند و ایران هنوز به شرایط بحرانی نرسیده، اما با توجه به تعلل کشور‌های اروپایی در ایجاد سازکار ویژه مالی به نظر می‌رسد بیش از این انتظار کشیدن برای ارائه راهکار اروپایی به صلاح کشور و تولیدکنندگان نباشد؛ بنابراین مسئولان باید با توسعه تعامل با کشور‌های همسایه و دو قدرت شرقی چین و روسیه تا حدودی تحریم‌ها را خنثی کنند.

 

چین و روسیه به‌عنوان دو قدرت اقتصادی، قبل از خروج امریکا از برجام نیز روابط سیاسی و اقتصادی حسنه با ایران داشته‌اند. از طرفی روابط اقتصادی امریکا و چین رو به سردی نهاده و این امر می‌تواند در تحکیم روابط ایران با چین به‌عنوان یک شریک تجاری قدرتمند تاثیر بسزایی داشته باشد. به علاوه کشور‌های همسایه ایران می‌توانند جایگزین‌های بسیار خوبی برای طرف‌های اروپایی باشند و ایران می‌تواند با توسعه روابط سیاسی و اقتصادی با همسایگان خود اثر تحریم‌ها را حداقل کند. این کشور‌ها قابلیت‌های بسیار بالایی در زمینه توسعه تعامل تجاری با ایران دارند.