نخل های خوزستان همچنان در حسرت آب

نخلستان های خوزستان بیش از یک دهه است که از بی آبی و آب شور رنج می برند. امسال اما شرایط نخیلات از همیشه بدتر است. آبادان، خرمشهر و شادگان که در انتهای حوزه رودخانه های کارون و جراحی قرار دارند و عمده نخلستان های خوزستان را در خود جای داده اند، با تنش شدید آبی روبه رو هستند. آن طور که نظام صنفی کشاورزی اعلام کرده، امسال از خرمای مرغوب خوزستان خبری نیست.

رودخانه جراحی امسال با 80 درصد خشکسالی و کارون با 65 خشکسالی روبه رو هستند. نفوذ آب دریا (مَد)، اروندرود و بهمنشیر (در پایین دست کارون) را به شدت شور کرده است. با تنش آبی در سال های اخیر، رهاسازی آب از سدها به صورت موجی به عنوان راهکار آبیاری و تامین آب نخیلات اجرا شده است. امسال با وجود 2 نوبت رهاسازی آب برای نخلستان ها، این راهکار نیز نتوانسته نیاز آبی آنها را تامین کند.
خوزستان قطب تولید خرما، رتبه دوم تولید این محصول و رتبه نخست صادرات آن را در کشور دارد. سهم این استان تولید حدود 200 هزار تن خرما است. هم اکنون 43 هزار هکتار از زمین های خوزستان زیر کشت نخیلات است که بیش از 32 هزار هکتار آن بارور است. در سال های اخیر میلیون ها اصله نخل در جنوب خوزستان قربانی کمبود و شوری آب شده اند.

 خرمای آبادان خوراک دام می شود

دبیر نظام صنفی کشاورزی آبادان از تامین نشدن آب نخلستان ها انتقاد کرد و گفت: آب از بالادست از 20 مرداد گذشته رهاسازی شد اما به نخلستان ها نرسید به همین دلیل شوری آب خیلی بالاست و نخلستان های منیوحی، اروندکنار و چوئبده در آبادان هنوز از آب شیرین محروم هستند.

شاکر هندالی با بیان اینکه در مرحله نخست رهاسازی که 18 تیر انجام شد نیز سهمی به این نخلستان های آبادان نرسید، افزود: آب به نام نخلستان ها از سدها رها می شود اما به ما نمی رسد و مزارع نیشکر و زمین های کشاورزی و آبزی پروری ها همه آب را برداشت کردند.

وی شوری آب بهمنشیر را 30 هزار میکروموس بیان کرد و گفت: به دلیل شوری بالای آب و تامین نشدن نیاز نخلستان ها امسال آبادان خرما و شیره ندارد و محصول بسیار بی کیفیت است به طوری که باید به عنوان خوراک دام فروخته شود.

هندالی افزود: اگر این روال ادامه پیدا کند نخلستان های آبادان نابود می شوند و اکنون تلاش نخلداران برای تامین آب تنها برای نجات نخیلات است، وگرنه محصول امسال از دست رفته است.

نوشداروی نخل ها

دبیر نظام صنفی کشاورزی خرمشهر نیز می گوید: حجم آبی که در مرحله دوم برای نخلستان ها رهاسازی شده بسیار کمتر از نوبت نخست بوده و نتوانسته نیاز نخیلات را تامین کند به طوری که نخیلات جزیره مینو و شلمچه همچنان بی آب هستند.

نجم عبیدزاده خسارت وارد شده به نخیلات این شهرستان را در حدود 80 درصد برآورد کرد و افزود: مرحله نخست رهاسازی آب نیز نوشداروی بعد از مرگ سهراب بود و بعد از اینکه نخل ها از بی آبی و آب شور خشک شدند، آب رهاسازی شد که به ناچار آبیاری نخل ها را متوقف کردیم.

 یک دهم خرمای پارسال

دبیر نظام صنفی کشاورزی شادگان همچنین گفت: امسال هم آبی که از سد مارون رهاسازی شده بود و هم آبی که از کارون برای آبیاری نخیلات این شهرستان منتقل شده بود به نخلستان ها نرسید.

هوشنگ مقامس فیه افزود: سهمیه آب نخلستان ها بسیار کم بود به همین دلیل تنها به ابتدای شهر شادگان رسید، در حالی که نخلستان های این شهرستان در انتهای حوضه آبی قرار دارند و از آب محروم ماندند.

وی اضافه کرد: تولید خرمای شادگان امسال از نظر کمیت یک دهم محصول پارسال است و از نظر کیفیت بسیار نامطلوب است و قابل خوردن نیست و باید به مصرف خوراک دام برسد.

مقامس فیه بیان کرد: نخیلات شادگان روز به روز بیشتر در حال تلف شدن هستند و نرسیدن آب علاوه بر اینکه باعث از بین رفتن محصول شده بلکه نخل ها را هم ضعیف کرده و در حال نابودی هستند و تنه آنها آسیب دیده است.

به گفته وی، خشک شدن نخلستان ها باعث شده احتمال آتش سوزی در آنها بیشتر شود به طوری که در 2 نوبت آتش سوزی در بخش خروسی 700 هکتار از نخلستان ها سوخت.

توزیع ناعادلانه آب

سرپرست معاونت حفاظت و بهره برداری از منابع آب سازمان آب و برق خوزستان دلیل نرسیدن آب کافی به نخلستان ها را کمبود شدید منابع آب و همکاری نکردن بهره برداران بالادست برای توزیع عادلانه آب دانست.

حمیدرضا لشکری گفت: شرایط منابع آبی خوزستان امسال مناسب نبود و حجم ذخیره مفید سدهای حوضه کارون 62 درصد، سد کرخه 40 درصد و سد مارون 60 درصد نسبت به پارسال کاهش داشته است، این در حالیست که پارسال نیز وضع ذخایر آبی نامطلوب بود.

وی بیان کرد: بر اساس برنامه اعلامی از ستاد بحران خوزستان، آب نخیلات در پایین دست حوضه کارون در آبادان و خرمشهر تا حد مطلوب و به تایید جهاد کشاورزی 96 درصد آب مورد نیاز نخیلات در این حوزه تامین شده است.

لشکری توضیح داد: با افزایش شوری رودخانه کارون از اواخر خرداد امسال، سه مرحله رهاسازی آب از سدهای بالادست (سد دز و سد گتوند) انجام شد که مرحله نخست آن برای کاهش شوری آب و 2 مرحله دیگر برای تامین آب نخیلات بوده است.

وی افزود: در مرحله نخست رهاسازی آب برای نخیلات که 23 تیر تا چهارم مرداد انجام شد 57.5 میلیون متر مکعب از سدها رهاسازی شد و ایستگاه های پمپاژ با حداکثر ظرفیت آب را از ایستگاه مارد برای ایستگاه «طره بخاخ» که کار تامین آب نخیلات در حاشیه بهمنشیر را انجام می دهد تخلیه کردند؛ همزمان یک بند خاکی بر روی مارد نیز احداث شد که از ورود آب شور دریا جلوگیری کند.

لشکری اضافه کرد: این مرحله موفقیت آمیز بود و شوری آب تا حدود پنج هزار میکروموس پایین آمد و توانستیم آب نخیلات را به طور کامل تامین کنیم.

وی بیان کرد: مرحله دوم تامین آب برای نخیلات، از 25 مرداد تا سوم شهریور انجام شد و در آن حدود 53.5 میلیون مترمکعب آب از سدها رهاسازی شد اما در این مرحله همه برنامه ها محقق نشد و نتوانستیم آب مورد نیاز را در پایین دست به نحوی که در نظر داشتیم تامین کنیم، اگر چه شوری آب تا حدود پنج هزار میکروموس پایین آمد اما ایستگاه های پمپاژ با همه ظرفیت خود نتوانستند کار کنند، البته در این مرحله نیز آب مورد نیاز 96 درصد از نخیلات تامین شده است.

به گفته وی، شوری آب در ایستگاه مارد از 20 هزار میکروموس در 27 مرداد به حدود پنج هزار میکروموس در 29 مرداد رسید و پیرو آن شوری در ایستگاه طره بخاخ (در بهمنشیر) هم روبه کاهش گذاشت.

لشکری، درباره تفاوت های رهاسازی آب در این 2 مرحله و دلیل محقق نشدن برنامه رهاسازی دوم توضیح داد: در مرحله قبل، آبی که رهاسازی شد توانست به طور کامل جلوی پیشروی مَد را بگیرد اما در این مرحله آب رها سازی شده کمتر بود و نتوانست جلوی نفوذ آب دریا را بگیرد و به ناچار ایستگاه پمپاژ مارد فقط چند ساعت در روز و در زمان «جزر» کار می کرد، زیرا در این مرحله علاوه بر اینکه حجم آب کمتر بود، بین وقوع پدیده «مَد اکبر» و رهاسازی آب تداخل پیش آمد و اگر مدیریت بهتری انجام می شد می توانستیم نتیجه گیری بهتری داشته باشیم.

این مقام مسئول اضافه کرد: با این حال اقداماتی برای جبران انجام شد از قبیل راه اندازی یک ایستگاه پمپاژ «نهر ابوالفضل» در 18 کیلومتری بهمنشیر که آب شیرین را منتقل می کند به «طره بخاخ» که این ایستگاه با کار شبانه روزی در سه چهار روز راه اندازی شد و هنوز هم فعال است.

وی درباره دلیل فعال نبودن ایستگاه های ثانویه تامین آب نخیلات گفت: ایستگاه های اولیه (مارد و طره بخاخ) با برنامه ریزی سازمان آب و برق خوزستان کار می کند اما ایستگاه های ثانویه با درخواست جهاد کشاورزی شهرستان فعال می شود که در روزهای اخیر به دلیل نبود تقاضای جهاد کشاورزی این ایستگاه ها خاموش بوده است.

لشکری همچنین با اشاره به برداشت آب در بالادست نخیلات حوضه کارون افزود: در 2 مرحله رهاسازی آب و برای مدیریت برداشت مسیر ناچار شدیم برق ایستگاه های پمپاژ مزارع شرکت توسعه نیشکر را هفت تا 10 روز (روزانه چند ساعت) قطع کنیم تا آب به پایین دست برسد، همچنین در مرحله نخست کشاورزان مسیر رودخانه از بالا تا پایین، همکاری خوبی داشتند و پمپ های برداشت آب خود را خاموش کردند ولی در مرحله دوم همکاری اتفاق نیفتاد به همین دلیل آب کمتری به نخیلات رسید.

انهار بی سامان

سرپرست معاونت حفاظت و بهره برداری از منابع آب سازمان آب و برق خوزستان در ادامه درباره دلیل نرسیدن آب به نخلستان های شادگان نیز گفت: سد مارون از نظر ذخایر در وضعیت نامطلوبی است و حدود یک دهم از ظرفیت این سد آب دارد که این مساله نشان می دهد تامین آب برای کشاورزی و به ویژه نخیلات تا چه اندازه دشوار است؛ از سوی دیگر شادگان آخرین نقطه از رودخانه مارون - جراحی است و در بالادست آن 6 شهرستان قرار دارد که مدیریت مصرف در طول مسیر نیز با مشکلاتی روبه روست.

وی با بیان اینکه در تمام حوضه جراحی باغات و نخیلات وجود دارد اما بیشترین مساحت نخلستان ها در شادگان است، افزود: در این حوزه علاوه بر کمبود شدید آب، در برخی مقاطع همکاری مردم و دستگاه ها نیز در زمان رهاسازی آب کم بود، به طور مثال در یک فاصله زمانی 10 تا 15 روزه حدود 300 موتورپمپ از سد رامشیر تا گرگر (ابتدای شادگان) 2 هزار بار پلمپ شد و این نشان می دهد که میزان همکاری کشاورزان بالادستی پایین بوده است.
لشکری، مشکل دیگر برای رساندن آب به نخلستان های شادگان را انهار منطقه دانست و گفت: بیش از 170 نهر در این منطقه وجود دارد که به دلیل حجم و ارتفاع کم آب، امکان آبیاری از این طریق وجود ندارد و در صورت ساماندهی انهار می توان آبیاری را بهبود بخشید.

وی ادامه داد: در رهاسازی آب برای نخیلات شادگان با وجود بستن شبکه ها و انهار مسیر، اما آب مورد نظر به نخلستان ها نرسید، که این مساله باعث شد از کانال آبرسانی به کانون های گردو غبار (در حوضه کارون) سهم آبی برای این نخلستان ها تخصیص داده شود.

 احیای آب بران

لشکری، همچنین تشکیل تعاونی های آب بران، تحویل حجمی آب و اصلاح شیوه آبیاری را برای کاهش مشکلات بخش آب ضروری دانست و افزود: برنامه ریزی منابع آب برای کشاورزی در فصول مختلف، حجم آب موجود در مخازن و میزان حجم آورد از سوی سازمان آب و برق اعلام شده، برهمین اساس و با هماهنگی ستاد مدیریت بحران (خشکسالی) استانداری و جهاد کشاورزی خوزستان ، میزان و الگوی سطح قابل کشت را در شهرهای مختلف تصویب و ابلاغ می شود، اما اجرای آن نیاز به همکاری همه دستگاه ها و مردم دارد، و در صورت رعایت نشدن این برنامه، همه چیز برهم می ریزد؛ در اتفاقات آبادان و خرمشهر اگر برنامه ریزی رعایت می شد به مشکل برنمی خوردیم.

وی گفت: اگر همه بهره برداران بپذیرند در شرایط خشکسالی قرار داریم و سهم خود را رعایت کنند بسیاری از این مشکلات قابل حل است.

 نخل ها در وضعیت قرمز

شرکت مدیریت منابع آب ایران اعلام کرده است 15 سد کشور در وضعیت قرمز قرار دارند که بیشتر آنها سدهای خوزستان است. سدهای کوثر و مارون و سدهای حوضه های کارون از آن دسته اند.
سرانجام نخل های خوزستان به کجا می انجامد؟

منبع: ایرنا