تابناک خوزستان، لفته منصوری: امروز حدود 11 میلیون نفر حاشیهنشین در کشور وجود دارد که معادل با 3 میلیون نفر حاشیهنشین در شهرهای تهران، مشهد و اهواز متمرکز هستند؛ در کشور نیز حدود 2700 محل حاشیهنشینی داریم. همچنین 3 میلیون و 500 هزار نفر بیکار در کشور داریم که توزیع آن در کشور نرمال نیست، بهگونهای که مناطقی وجود دارند که بیش از 60 درصد بیکاری در آن متمرکز است. 60 درصد زندانیهای کشور با اعتیاد و مواد مخدر در ارتباط هستند. طبق آمارهای رسمی و برآوردهای مبتنی بر شاخصهای سازمان ملل، در حال حاضر یک و نیم میلیون نفر معتاد در کشور زندگی میکنند که اعتیاد آنها از مواد سنتی به سمت مواد صنعتی و پرخطر رفته است. همچنین عامل 50 درصد از طلاقها اعتیاد است. 36 درصد ازدواجها منجر به طلاق میشود. در حال حاضر حدود 2.5 میلیون نفر زن سرپرست خانوار در کشور زندگی میکنند. متأسفانه سالی 600 هزار نفر عازم زندانها میشوند که از این تعداد 200 هزار نفر در زندانها باقی میمانند.[1]
اینها حرفهای مخالفانِ دولت مهرورزی یا دولت تدبیر و امید یا دیگر دولتهای برآمده از نظام جمهوری اسلامی و یا توطئههای دشمنان قسمخوردهی داخلی و خارجی ما نیست! اینها گفتههای صد من یه غاز جامعه شناسانِ مسائل اجتماعی ایران هم نیست! اینها حرفهای مکرر ما در ادارات، شرکتها، میهمانیها، تاکسیها، اتوبوسها، قطارها، جشنها و عزاداریها است. حرفهایی که گفتنی است و نوشتنی نیست! حرفهایی که هیچکس مسئولیت آنها را نمیپذیرد! حرفهایی که انگار برای وقت پُرکنی میگوییم و پس از گفتنشان آرام میگیریم!
اما نه! این بخشی از «گزارش آسیبهای اجتماعی» 5 جلدی وزیر کشور است که در روز دوشنبه 17 خرداد در صحن مجلس شورای اسلامی قرائت کرد و در شش ماه گذشته طی سه جلسهی سهساعته در محضر مقام معظم رهبری با حضور سران قوا و مسئولان عالیرتبه کشوری موردبررسی قرار گرفت.
گرچه باور دارم که موارد این گزارش بیش از اینها است. چراکه ما در این حرفهایی که میزنیم از فقر و نابرابریهای اجتماعی، پارتیبازی، رشوهخواری، فحشا، خودفروشی، زورگیری، مزاحمت نوامیس، دزدی، اختلاس، میگساری، خودکشی، قتلهای خانوادگی، مهاجرت نخبگان، سرگشتگی، گمگشتگی و ازخودبیگانگی نسل جوان، بیکاری فارغالتحصیلان دانشگاهی، بالا رفتن سن ازدواج، پایین آمدن سن جرم و جنایت، عدم امید به زندگی و ... هم گفتهایم. لابد به خاطر رعایت مصالح عمومی و عدم جریحهدار شدن احساسات ما، رسانهای نمیشوند!
اما درباره این گزارش چند نکته حائز اهمیت است:
1- گزارش وزیر کشور برخلاف رویهی سالهای گذشته که مسئولان سعی در انکار یا کتمان آسیبهای اجتماعی داشتند؛ اقدام قابلتحسین و ستودنی است.
2- بنا به گفته وزیر کشور، مقام معظم رهبری در جلسات مختلف یادآور شدند که نسبت به مسائل آسیبهای اجتماعی 20 سال عقب هستیم، درواقع این موضوع در 20 سال پیش باید بررسی و پیگیری میشد.
3- مسئولان ما در حوزه مدیریت کشور بهویژه مسائل فرهنگی و اجتماعی اهل محاسبه، پیشبینی، آیندهپژوهی و نگرش جامع و سیستمی نیستند. گرچه این رویه به حوزه مسائل قابل پیشبینی تر چون اقتصاد هم سرایت کرده است. مثلاً برای حل مشکل آموزش عالی دهها دانشگاه تأسیس میکنند و هزاران فارغالتحصیل دانشگاهی را در بازار راکد کار رها میکنند؛ گویی که آموزش عالی وظیفه دولت است، اما اشتغال متولی دولتی ندارد.
4- ماهیت آسیبهای اجتماعی شبکهای است؛ یعنی اگر شما برنامه جامع و ساختارمند در مقابله یا پیشگیری نداشته باشید. آسیبهای اجتماعی نهتنها حل نمیشوند، بلکه از صورتی بهصورت دیگر تغییر شکل میدهند. به این معنا رابطه اعتیاد و طلاق یا بیکاری و سرقت یا فرار مغزها و نابرابریهای اجتماعی یا خودکشی و فقر و ... بر پژوهش گران اجتماعی روشن است؛ بنابراین یک معتاد یک فقیر است، فقیری که بیکار است، بیکاری که در شرایط مساوی رقیبش با پارتیبازی سرکار رفته است. او همسرش را ازدستداده و الآن دزدی میکند.
5- آسیبهای اجتماعی بخشنامهای و ابلاغی از بالا به پایین حل نمیشوند. با تشکیل شوراهای بیحاصل در استانداریها و فرمانداریها و پژوهشهای کلیشهای و این همانگوییهای پژوهشگران تجاری و پولکی و اقدامات تبلیغاتی مدیران جاهطلب و قوممدار، حل نمیگردد. مسئولان باید این تفکر غلط را که: «هر چه هست از قامت ناساز بی اندام» جامعه است، «ور نه تشریف تو [حکومت] بر بالای کس کوتاه نیست.» تغییر داده و سازوکاری برای ورود واقعی، ساختاری و تأثیرگذار مردم در حل مشکلات اجتماعی ایجاد کنند. مسئولان حداقل یک سوزن به خودشان بزنند یک جوالدوز به مردم!
6- جامعه شناسان معتقد هستند که نهادهای اجتماعی برای رفع نیازهای حیاتی افراد و بقای جامعه ضرورت دارند. الف- خانواده؛ب- آموزشوپرورش؛ ج- اقتصاد؛ د- حكومت؛ ه- دین. اینها نهادهای
اولیه واصلی همهی جوامع بشری در همه ادوار تاریخی محسوب میشوند. هر یك از این نهادها شیوه منطقی برای برآوردن یك نیاز عمومی جامعه دارند. نهادها با ساختها، روابط، هنجارها و شیوههای رفتاری خاص خود ضمن برآوردن این نیازها به ایجاد و حفظ نظم و ثبات اجتماعی مدد میرساند. شما نمیتوانید از نهاد دین فقط انتظار تأثیرگذاری بدون تأثیرپذیری از نهادهای دیگر داشته باشید. به همان میزان که دین در خانواده، اقتصاد، حکومت و آموزشوپرورش تأثیر میگذارد از آنها هم متأثر میشود؛ بنابراین فقر اقتصادی موجب دینگریزی میشود. بیکاری موجب فساد است. قال رسولالله (ص): كَادَ الْفَقْرُ أَنْ يَكُونَ كُفْراً.[2] رسول خدا (صلىاللَّهعليهوآله) فرمود: فقر، انسان را در آستانه كفر قرار مىدهد.
7- نقل است کاروانی از تجار به همراه مالالتجاره فراوان بهقصد تجارت راهی دیاری دوردست شد. در میانه راه حرامیان کمین کرده بهقصد غارت اموال به کاروان یورش بردند. طولی نکشید که محافظان کاروان از پای درآمده، تسلیم گشته و دزدان به جمعآوری اموال و اثاث از روی شتران مشغول شدند. در بین اموال مسروقه یکی از حرامیان کیسهای پر از سکههای زر یافت که بسیار مایه تعجب بود چه آنکه در داخل همان کیسه به همراه سکههای زر تکه کاغذی یافت که روی آن آیهای از قرآن در مضمون دفع بلا نوشتهشده بود.
حرامی شادی کنان کیسه را به نزد سردسته دزدان برد و تمسخر کنان اشارتی نیز به دعای دفع بلا نمود. رئیس دزدان چون آن واقعه بدید دستور داد کیسه زر را به صاحبش برگردانند. یکی از حرامیان برآشفت که این چه تدبیری است و مگر ما راهزن نیستیم؟ رئیس دزدان پاسخ چنین داد: «ای ابله، درست است که ما دزد مال مردمیم اما هرگز قرار نبود دزد ایمان مردم باشیم؛ و ما اگر اين مال را ببريم، هم مالشان را بردهایم و همعقیدهشان را!»
[1] - کد خبر: ۳۷۲۸۳۸. گزارش تکاندهنده وزیر کشور از آسیبهای اجتماعی در صحن علنی مجلس. تاریخ انتشار: ۱۷ خرداد ۱۳۹۵ - ۰۹: ۳۵ تاريخ استخراج 19/3/1395 از اينترنت:http://aftabnews.ir/fa/news/372838.
[2] - الكافي، ثقة الإسلام كلينى، ج ۲، ص ۳۰۷؛ خصال، شیخ صدوق، ج ۱، ص ۱۲؛ بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج ۷۰، ص ۲۴۶.